Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp 

1. Kultura – rozumienie pojęcia, wybrane konteksty 

1.1. Kultura i jej znaczenia 

1.1.1. Społeczny i antropologiczny wymiar kultury 

1.1.2. Kultura a wartości 

1.2. Animacja społeczno-kulturalna – geneza, rozwój koncepcji, perspektywa pedagogiczna

1.2.1. Początki – nurt oświatowo-kulturalny 

1.2.2. Rozwój koncepcji – nurt systemowy – działalność kulturalno-oświatowa 

1.2.3. Edukacja środowiskowa i edukacja kulturalna 

1.2.4. Animacja społeczno-kulturalna – charakterystyka 

2. Uczestnictwo młodzieży w kulturze 

2.1. Uczestnictwo młodzieży w kulturze – konteksty teoretyczne 

2.1.1. Partycypacja kulturalna/ w kulturze – rozstrzygnięcia terminologiczne 

2.1.2. Młodzież w ujęciu definicyjnym

2.1.3. Młodzież w kontekście wybranych teorii/koncepcji rozwoju człowieka

2.2. Aktywność kulturalna młodego pokolenia – wybrane aspekty i konteksty

2.2.1. Aksjologiczne aspekty uczestnictwa młodzieży w kulturze 

2.2.2. Społeczno-pedagogiczne konteksty uczestnictwa młodzieży w kulturze 

2.3. Młodzież – (nie)uczestnicy kultury 

2.3.1. Nowe formy uczestnictwa młodzieży w kulturze – możliwości i ograniczenia 

2.3.2. Wyzwania dla animacji społeczno-kulturalnej – drogowskazy 

3. Wybrane przestrzenie aktywności seniorów    

3.1. Wybrane obszary optymalnego starzenia się człowieka w okresie późnej dorosłości 

3.1.1. Starzenie się człowieka w okresie późnej dorosłości 

3.1.2. Obszary uczestnictwa w kulturze ludzi w okresie późnej dorosłości 

3.1.3. Całożyciowe uczenie się jako fundament wysokiej jakości życia ludzi starszych 

3.2. Człowiek w podeszłym wieku w przestrzeni ekonomicznej 

3.3. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość seniorów jako podstawa wyznaczania kierunków w animacji społeczno-kulturalnej 

3.3.1. Materiał i metoda 

3.3.2. Wyniki badań  

3.3.3. Wyzwania w pracy z seniorami w sferze animacji społeczno-kulturalnej

Zakończenie 

Słownik pojęć 

Bibliografia 

Summary 

Noty o autorach 

Animacja Społeczno-Kulturalna jest dzisiaj jedną z prężniej rozwijających się subdyscyplin pedagogicznych. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy wydaje się być intensywność i zakres przemian społecznych, jakie współcześnie zachodzą – zwłaszcza w obrębie kultury, a to właśnie jest fundamentalny i kluczowy punkt odniesienia dla tej pedagogiki. Autorzy książki podjęli się, więc prezentacji tej problematyki, jako ważnej dziś dla realizowanej społecznie praktyki edukacyjnej. Na początku książki została przywołana podstawowa i wypracowana już w pedagogice wiedza z zakresu kultury, jej sposobów rozumienia a także przekładania jej na praktykę wychowawczą. Przywołano w tym zakresie dość bogatą tradycję, rozbudowaną w pedagogice polskiej na gruncie tak zwanej pedagogiki kultury a następnie rozwijanej w koncepcjach edukacji kulturalnej czy edukacji środowiskowej. Ostatecznie też zrekonstruowana tu została i zdefiniowana, jako współcześnie dominująca w praktyce edukacyjnej inspirowanej kulturą – kategoria i koncepcja Animacji Społeczno-Kulturalnej.

Jest to dzisiaj dość szeroki ruch praktyki edukacyjnej odwołującej się do kultury, odnoszący się do wszystkich grup wiekowych, od dzieci i młodzieży poprzez dorosłych aż do ludzi starych, seniorów - promujący rozwój człowieka i pobudzający go do samorealizacji i aktywności twórczej. W książce w sposób szczególny zagadnienie to podjęto w odniesieniu do młodzieży i seniorów, gdyż z jednej strony młodzież to ta grupa, która najintensywniej odbiera i uczestniczy w dobrach kultury, z drugiej zaś strony seniorzy, którzy zdają się dzisiaj być „nowymi” beneficjentami kultury coraz mocniej i w sposób różnorodny korzystającymi z jej dóbr.

W odniesieniu do młodzieży podjęto w książce przede wszystkim zagadnienie jej uczestnictwa w kulturze ze szczególnym uwzględnieniem odniesienia tego zagadnienia do problematyki wartości. Wskazano również na społeczno-pedagogiczne konteksty partycypacji młodzieży w kulturze, które ukazują czynniki mające wpływ na to uczestnictwo bądź jego brak. Podjęto tu również, jako ważną kwestię nowych form uczestnictwa młodzieży w kulturze i związanych z nimi możliwości oraz ograniczeń, przedstawiając dotychczasowe wyniki badań i ukazując, jakie wyzwania współcześnie stoją przed animacją społeczno-kulturową także w kwestii partycypacji młodzieży w kulturze.

Kolejną przestrzenią, ważną dla praktyki edukacyjnej podejmowanej na gruncie animacji społeczno-kulturalnej, jaką zaprezentowano w książce jest przestrzeń pracy z seniorami. Aktywność seniora w sferze edukacyjnej (także w obszarze kultury), rekreacyjnej i fizycznej jest ważna nie tylko z indywidualnego i społecznego ale także z medycznego punktu widzenia. Dzięki podejmowaniu różnych działań przez człowieka po sześćdziesiątym roku życia, podtrzymywana jest jego sprawność intelektualna, społeczna i fizyczna. Animacyjne działania pobudzające aktywność seniorów - również w sferze kultury - to działania profilaktyczne, przeciwdziałające samotności, niesprawności a jednocześnie wzmacniające poczucie sprawstwa.

Słownik pojęć

Aksjologia

Z języka greckiego: áxios – godny, cenny, lógos – słowo, nauka. Filozoficzna ogólna teoria wartości. Aksjologia opisuje człowieka i świat w kontekście wartości. Termin wprowadzony przez P. Lapiego w Logique de la volonté (1902) oraz E. Hartmanna w Grundriss der Axiologie (1908). Zajmuje się naturą wartości, ustala normy i kryteria wartościowania, hierarchię wartości. Aksjologię interpretować można w znaczeniu wąskim i szerokim. W znaczeniu szerokim – to ogólna teoria wartości, która zajmuje się analizą natury wartości, odpowiedzią na pytania, czym jest wartość i jaki jest jej charakter (obiektywny, subiektywny, absolutny, względny), dociekaniem źródeł i mechanizmów jej powstawania. Aspekt systematyzujący i postulatywny obejmuje podstawy i kryteria wartościowania, klasyfikację wartości, budowanie hierarchii wartości i ustalanie, co jest wartością najwyższą (tzw. summum bonum), ich status ontyczny, relacje z innymi bytami, sposoby ich poznawania i realizowania. Znaczenie węższe odnosi się do szczegółowej teorii wartości – wchodzących w skład poszczególnych dyscyplin naukowych. W tym kontekście aksjologia to dziedzina rozważań nad konkretnymi wartościami (moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi). W takim też rozumieniu – węższym – to moralność ustalająca hierarchiczny układ wartości (np. stawiająca wyżej szacunek do tego, co dobre, od szacunku do tego, co szlachetne, a dopiero w dalszej kolejności – do tego, co piękne).

Aksjologia pedagogiczna

Subdyscyplina pedagogiczna powstała na skrzyżowaniu dwóch dyscyplin naukowych – pedagogiki i aksjologii. W ujęciu wąskim rozumiana jako dział pedagogiki ogólnej, zajmujący się wartościami i procesami wartościowania w procesach edukacyjnych. Wyróżnić można dwie podstawowe płaszczyzny aksjologii pedagogicznej. Pierwsza płaszczyzna to płaszczyzna teoretyczna, w ramach której podejmuje się próby badania ogólnej teorii wartości i kwestii z nią związanych, a więc możliwości ich poznania i definiowania, genezy i statusu ontycznego. Natomiast płaszczyzna postulatywna odnosi się do prób ustalania taksonomii wartości, wyznaczania hierarchii, kryteriów i reguł wartościowania.

Aktywizacja

Proces mający na celu podjęcie aktywności przez różne grupy wiekowe. Jest to proces pierwotny, wyprzedzający aktywność jednostki. Aktywizacja prowadzona jest przez stowarzyszenia, organizacje edukacyjne i społeczne w wielu obszarach życia człowieka. Zazwyczaj przyjmuje różne formy działań powodujących rozbudzenie potrzeb uczestnictwa sporadycznego bądź cyklicznego w różnych formach edukacyjnych, kulturalnych, fizycznych.

Aktywność kulturalna

Intensywność i częstotliwość uczestniczenia jednostek i grup społecznych w kulturze. Aktywność w różnych formach upowszechniania kultury jest określana ilościowo za pomocą danych frekwencyjnych (najczęściej jest to sprzedaż biletów). Badania aktywności obejmują uczestnictwo w spektaklach teatralnych, operowych, kinowych, koncertach muzycznych, organizowanych przez różne instytucje kultury i stowarzyszenia.

Animacja

Z jęzka łacińskiego: anima – dusza, animo – ożywiać. Nazwa ta wskazuje na dwojaki cel animacji: tchnąć duszę – ożywić. W tym też znaczeniu animator to ten, który ożywia. Animacja w pedagogice jest typem praktyki edukacyjnej zmierzającej do pobudzania aktywności jednostki lub grupy do pracy nad sobą lub rozwiązania jakichś zadań. W tym znaczeniu animator – wychowawca – nie kieruje, lecz pobudza do aktywności własnej, zachęca, dodaje odwagi, wzbudza zainteresowania. Z takimi zadaniami i celem animacji wiążą się jej najczęściej wskazywane funkcje: komunikacyjna, adaptacyjna, partycypacyjna, integracyjna. W zależności od obszaru podejmowanej działalności animacyjnej można zaś mówić o animacji: społecznej, edukacyjnej (m.in. czasu wolnego, zabawy), kulturalnej, rynku, religijnej.

Animacja społeczno-kulturalna

Animacja społeczno-kulturalna rozumiana jest dzisiaj jako jeden z działów, kierunków praktyki pedagogicznej (niekiedy tylko jako metoda) – szczególnie związanej z tradycją pedagogiki kultury i pedagogiki społecznej. Jako typ działalności edukacyjnej ma na celu pobudzanie jednostek i grup społecznych do aktywnego, twórczego uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym, a przez to – ożywianie i integrowanie społeczności lokalnej. W działaniach tych szczególnie uwzględnia się treści kulturowe – ostatecznie więc chodzi tu o kształcenie i wychowanie poprzez kulturę i do kultury, w jej szerokim ujęciu i z uwzględnieniem odniesienia do wartości. W tę specyfikę animacji społeczno-kulturalnej wpisują się również jej funkcje: adaptacyjna, komunikacyjna, partycypacyjna, integracyjna oraz edukacyjna. Ważnym celem animacji społeczno-kulturalnej jest także odkrywanie i wzmacnianie twórczego potencjału (sił, sił duchowych) jednostek i grup społecznych.

Bierność i indolencja kulturalna

Wzór uczestnictwa w kulturze przeciwstawny do uczestnictwa aktywnego. Pasywność i nieporadność kulturalna przejawiana jest w kilku obszarach partycypacji w kulturze. Pierwszą sferą, w której analizuje się ten wzór uczestnictwa w kulturze, jest ilość i charakter form życia kulturalnego, od zróżnicowanych do ujednoliconych. Kolejną sferą jest natężenie uczestnictwa kulturalnego przejawiane w częstotliwości, cykliczności, ilości przeznaczonego czasu na daną formę. Ostatnim obszarem jest recepcja wytworów kultury, wrażliwość na kontakt z kulturą oraz wyobraźnia i ekspresja.

Dorosłość

Termin złożony, wieloaspektowy. Traktowana bywa jako osiągnięcie pewnych cech przypisywanych osobie dorosłej. Dorosłość rozumieć można w aspekcie realizowania określonych ról społecznych, jak również kompetencji psychicznych i społecznych. Kryteria definiowania dorosłości: wiekowe (osoba dorosła to taka, która osiągnęła określony wiek, np. 18 lat), społeczne (realizowanie ról społecznych, np. posiadanie pracy, rodziny), subiektywne (dana osoba ma poczucie, że jest dorosła) oraz kryterium dojrzałości (dana osoba radzi sobie samodzielnie, bierze odpowiedzialność za swoje postępowanie).

Dziedzictwo kulturalne

To dorobek materialny i niematerialny ludzkości, przekazywany z pokolenia na pokolenie, często pojęty jako część kultury istniejącej w danym państwie, regionie. W zakresie struktury materialnej to zabytki, architektura, krajobraz itd., w zakresie zaś struktury symbolicznej to normy, wzorce zachowań, obyczaje, przekazy kultury artystycznej. Dziedzictwo kultury tak pojęte często wiąże się z kulturą danego państwa, która jest wytworem rodzimym, należącym do kultury narodowej, dlatego uznawana jest za godną ochrony prawnej dla dobra społeczeństwa i jego rozwoju. Dziedzictwo to jest też często przedmiotem zabiegów zmierzających do zachowania jego ciągłości na drodze procesów edukacji i wychowania, ale także na drodze naturalnego przekazu międzypokoleniowego. [...]

Swoją tematyką praca ta trafia absolutnie w aktualne i pilne potrzeby środowiska naukowego i akademickiego w zakresie rozważań teoretycznych i empirycznych dotyczących animacji społeczno-kulturalnej, mającej przyczyniać się do uruchamiania w środowisku sił społecznych, dzięki którym można dokonywać różnorodnych zmian i których rezultatem byłby harmonijny rozwój społeczności we wszystkich dziedzinach życia. […] Zamieszczone w tym zbiorze rozdziały są odzwierciedleniem inspirującej i ożywionej narracji naukowej. Ilustrują one bardzo dobrze bogactwo koncepcji i teorii pojawiających się na gruncie pedagogiki społecznej i pedagogiki kultury. […]

Książka stanowi w mojej ocenie atrakcyjny naukowo kąsek dla każdego odbiorcy zainteresowanego tematyką animacji społeczno-kulturalnej – rozumianej ostatecznie za autorami jako edukacyjna aktywność i działanie mające na celu pobudzanie do twórczej aktywności i społecznego uczestnictwa, realizowanej na drodze edukacji zarówno środowiskowej, jak i kulturalnej – inspirując i rozwijając poznawczo w tym obszarze tematycznym oraz porządkując pewne kategorie, a także ukazując drogi realizacji określonych idei, koncepcji czy założeń praktycznych. […]

Książka z pewnością będzie cieszyła się zainteresowaniem, ponieważ pod względem zarówno merytorycznym – odpowiedniego poziomu naukowego przedstawianych w niej refleksji – jak i formy przekazu spełnia wszelkie standardy pracy naukowej i dydaktyczno-akademickiej.

Z recenzji prof. UAM dr hab. Katarzyny Segiet