Marzena Pękowska

notka w przygotowaniu

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp        

Rozdział I
Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1939       

1. Wielokulturowość – wyjaśnienia terminologiczne       
2. Mniejszości narodowe Drugiej Rzeczypospolitej       

Rozdział II
Szkolnictwo specjalne w Polsce do 1939 roku       

1. Tradycje opieki i kształcenia niepełnosprawnych      
2. Regulacje prawne dotyczące szkolnictwa specjalnego w latach 1918–1939   
3. Stan i organizacja szkolnictwa specjalnego w dwudziestoleciu międzywojennym 

Rozdział III
Położenie społeczności żydowskiej w Drugiej Rzeczypospolitej       

1. Międzynarodowe i wewnętrzne akty prawne regulujące sytuację Żydów w Polsce międzywojennej       
2. Społeczne i publiczne życie Żydów w Drugiej Rzeczypospolitej   

Rozdział IV
Żydowskie szkolnictwo specjalne w Polsce w latach 1918–1939       

1. Opieka i kształcenie w żydowskich placówkach specjalnych w Polsce do 1939 roku    
2. Żydowska Szkoła dla Głuchoniemych im. Izaaka Bardacha we Lwowie    
3. Szkoła dla Głuchoniemych Dzieci Żydowskich im. Braci Himelszajn w Międzyrzecu Podlaskim  
4. Żydowska Szkoła dla Głuchych Dzieci w Łodzi     
5. Prywatna Szkoła Powszechna dla Głuchoniemych Dzieci Żydowskich w Warszawie     
6. Centralny Zakład dla Żydowskich Dzieci Czterozmysłowych w Bojanowie     
7. Pozostałe żydowskie szkoły i zakłady specjalne oraz związki i stowarzyszenia wspierające żydowskich niepełnosprawnych działające w Polsce okresu międzywojennego      

Rozdział V 
Przejawy wielokulturowości w publicznych zakładach dla głuchoniemych      

1. Wielokulturowa społeczność uczniów w Zakładzie dla Głuchoniemych we Lwowie w latach 1918–1939 –studium przypadku      
2. Wielokulturowa społeczność uczniów w Publicznej Szkole Powszechnej dla Dzieci Głuchoniemych w Wilnie – studium przypadku    

Podsumowanie      
Zakończenie   
Bibliografia   
Aneksy    
Spis aneksów, tabel, schematów i wykresów 

Przedstawiona do recenzji monografia podejmuje problematykę historii szkolnictwa specjalnego w Polsce w latach 1918-1939. Zadanie jakie postawiła sobie Autorka nie jest łatwym ze względu na brak materiałów źródłowych. We wstępie można znaleźć omówienie skromnych zasobów archiwalnych – zarówno w Polsce jak i w Wilnie i we Lwowie. Jak komunikuje M. Pękowska zasoby archiwalne są znacząco zubożone a odnaleziony materiał niejednokrotnie nie pozwala na udzielenie pełnych odpowiedzi na stawiane pytania- problemy. […]

Zaprezentowana monografia stanowi interesujące i ważne uzupełnienie wiedzy z zakresu historii wychowania odnośnie szkolnictwa specjalnego. Zasługuje na opublikowanie, tym bardziej, że jest świadectwem rozwijania w trudnych warunkach finansowych państwa polskiej surdopedagogiki w praktyce. Udało się Autorce w wyniku żmudnej kwerendy archiwalnej w Polsce oraz w Wilnie i Lwowie zebrać (i uratować) dokumenty na temat działalności wielu placówek dla dzieci i młodzieży w latach 1918-1939.

Prof. zw. dr.hab Stefania
Walasek Uniwersytet Wrocławski

Recenzowaną książkę można zaliczyć do krzepnącego coraz bardziej, nowego nurtu metodologicznego w badaniach nad przeszłością naszego życia społecznego w najnowszej filozofii i socjologią, ale i w pedagogice, w odniesieniu do surdopedagogiki, kiedy jej rozumienie zacieśnimy do definicji podanej przez prof. Wincentego Okonia, że jest nią „dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci (osób) głuchych” („Nowy słownik pedagogiczny, wyd. X, W-wa 2007, s. 396), jak również wtedy, kiedy próbujemy zastosować je w odniesieniu do Polski lat międzywojennych.

[…] Wszystko to wskazuje, że choćby tylko z tego powodu uznać można, że problem ludzi głuchych i głuchoniemych był wielkim problemem społecznym, a udzielana im pomoc ze strony surdopedagogiki - bardzo mizerna - szczególnie tam, gdzie sieć szkół specjalnych dla dzieci głuchych w ogóle nie istniała. Tym właśnie problemem - od wielu lat - zajmuje się dr Marzena Pękowska, która podjęła próbę szerszego spojrzenia na cały ten problem z pozycji badacza złożonego zjawiska „wielokulturowości” w odniesieniu do surdopedagogiki.

Napisana przez Nią praca na charakter analityczno-porównawczy. Autorka swoje wieloletnie badania na szkołami specjalnymi dla żydowskich dzieci głuchych, rozwijającymi się w dziewiętnastowiecznej Galicji - próbuje przenieść na lata międzywojennego 20- lecia niepodległej Polski. Jej badania skoncentrowały się na trzech obszarach przeszłej społeczno - edukacyjnej rzeczywistości: na metodologicznych aspektach socjologii i historii wychowania, w odniesieniu do szkolnictwa specjalnego w Polsce w okresie międzywojennym i na różnych formach działalności edukacyjnej żydowskich gmin wyznaniowych na rzecz dzieci głuchych. Odwołując się do wyników swoich badań (kwerend archiwalnych i bibliotecznych) w Polsce, na Ukrainie i Litwie w następujący sposób w czterech rozdziałach omawia wyniki swoich badań. W rozdziale I pt.: „Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918 -1939” wyodrębnia i omawia dwie kwestie: 1. „wielokulturowość - wyjaśnienia metodologiczne” i 2. mniejszości narodowe w Drugiej Rzeczypospolitej” sięgając do najnowszej, dobrze wyselekcjonowanej literatury przedmiotu. W rozdziale II: „Szkolnictwo specjalne w Polsce do 1939 r.” sięga do najbardziej cennych tradycji szkolnictwa specjalnego, kładąc silniejszy nacisk na te regulacje prawne jakie nastąpiły w latach 1918-1939 oraz zamykając ten systematycznie uporządkowany obraz danymi ilustrującymi jego stan i organizację w okresie międzywojennym.

W rozdziale III: przechodząc do jednego z głównych aspektów wielokulturowości w surdopedagogice zaczyna od próby zarysowania „Położenia społeczności żydowskiej w II Rzeczypospolitej” odwołując się do celnie wybranych aktów polskiego prawa zwłaszcza w odniesieniu do opieki społecznej. 

Wreszcie w rozdziale IV omawia, głównie w oparciu o zachowane nieliczne i rozproszone dokumenty, które skrupulatnie wyszczególnione zostały w bibliografii i aneksach oraz w oparciu o źródła drukowane i opracowania stara się stworzyć możliwie pełny (acz bardzo zróżnicowany) obraz zatytułowany jako „Żydowskie szkolnictwo specjalne w Polsce w latach 1918-1939”.

W zakończeniu Autorka słusznie podkreśla, że podjęta przez nią „próba pokazania, jak kwestie wielokulturowego społeczeństwa realizowane były w praktyce edukacyjnej, dotyczącej kształcenia głuchoniemych” mimo „wyraźnych braków w dokumentacji archiwalnej”, jej „znacznego rozproszenia” i „skąpej ilości” rzeczowych informacji ich analiza „pozwoliła odnieść się do przyjętych założeń badawczych”, ze „Udało się opisać organizację i funkcjonowanie żydowskich szkół dla głuchoniemych... i określić jakie było ich miejsce w systemie szkolnictwa specjalnego… „i ustalić faktów dotyczących realizacji wielokulturowości w ich praktyce edukacyjnej”. […]

Podsumowując uważam, że oddana do Wydawnictwa „studyjna rozprawa źródłowa” Pani Doktor Marzeny Pękowskiej jest bardzo cenna w sensie poznawczym, inspirująca metodologicznie w pełni zasługuje na druk w tak wysoko cenionym Wydawnictwie.

Stefania Walasek