Lech Witkowski

profesor zwyczajny, filozof, epistemolog, pedagog, historyki idei i kulturoznawca, badacz teorii dwoistości i teorii tożsamości, jeden z najgłębszych i najpracowitszych umysłów współczesnych w polskiej humanistyce. Realizuje tematy badawcze: Profile i tropy ambiwalencji w kulturze, Paideia i jej oblicza w humanistyce, Humanistyka stosowana, Historia polskiej myśli pedagogicznej.

"Nie ma jednak wątpliwości, że dzięki tym pracom nastąpił skok jakościowy w polskiej pedagogice"
prof. Tadeusz Szubka, filozof, dyrektor Instytutu Filozofii w Uniwersytecie Szczecińskim

Z wielką i niekłamaną przyjemnością przedstawiamy dziś sylwetkę profesora zwyczajnego dr hab. Lecha Witkowskiego, badacza, który jako pierwszy podjął trud nowego odczytania dzieła przedwojennych pedagogów i zrobił to w sposób mistrzowski („Przełom dwoistości w pedagogice polskiej", „Niewidzialne środowisko"), ustanawiając cezurę w polskiej myśli pedagogicznej. Tak jak niezwykłe są książki profesora, tak niestandardowe jest jego życie i droga akademicka. Urodzony w Olsztynie w 1951 roku, profesor Witkowski ukończył I LO im. M. Kopernika w Toruniu w 1969 roku jako prymus szkoły, po czym na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, odbył studia na wydziale… matematycznym, nagrodzony w 1973 roku tytułem najlepszego studenta UMK Primus Inter Pares. Ukończywszy studia w 1974 r. już w r. 1980 obronił dysertację doktorską z filozofii pt. Teoria poznania we współczesnym racjonalizmie (na przykładzie koncepcji Ferdynanda Gonsetha), tym razem na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Na habilitację uzyskał w r. 1990, na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, za dorobek i rozprawę zatytułowaną „Tożsamość i zmiana. Wstęp do epistemologicznej analizy kontekstów edukacyjnych", po czym już w roku 1992 r. otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych. Przez szereg lat prowadził wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim, a także, gościnnie, w Kanadzie, USA, Włoszech i Szwajcarii. Wykłada po włosku, francusku, angielsku i rosyjsku. Profesor wypromował 10 doktorów, 4 z nich są już samodzielnymi pracownikami nauki. Obecnie związany jest z Akademią Pomorską w Słupsku. Profesor Witkowski wielokrotnie przewodniczył gremiom konkursowym na granty naukowe w Komitecie Badań Naukowych, później sam realizował projekty naukowe zatwierdzane przez Narodowe Centrum Nauki. Przez jedną kadencję był prezydentem International Society for Universal Dialogue w Bostonie, wreszcie – laureatem nagród, m.in. Nagrody Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Nagrody PAN im. W. Spasowskiego (2009); jest także zdobywcą tytułu Mistrza Pedagogii (2013), jednym z dziesięciu kandydatów nominowanych do Nagrody Długosza (2010), a także zwycięzcą plebiscytu internautów na najlepszą książkę pedagogiczną 2010 r. W roku 2020 otrzymał Medal Polskiej Izby Ekologii za zasługi dla idei zrównoważonego rozwoju, a w roku 2021 ZG PTP przyznał mu Medal za zasługi do pedagogiki polskiej. Profesor opublikował ponad 20 książek autorskich i kilkanaście (współ)redagował, z czego niemal połowę wydał w Oficynie Wydawniczej Impuls w Krakowie.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie       
Uwagi techniczne      
Podziękowania     

Część I
Refleksje metodologiczne

Rozdział I

Odkrywanie relacji versus (bycia wobec) jako dojrzewanie „przełomu dwoistości” w humanistyce     
Wstęp      
Fenomen napięć wertykalnych z versus w ujęciu Sloterdijka     
Operator versus w „responsywnym komunitaryzmie” według Etzioniego  
„Podwójna hermeneutyka” i „dualność struktur” u Giddensa    
Zakończenie    

Rozdział II

Nowe czytanie Eriksona po dwudziestu pięciu latach      
Wstęp    
O strategii nowego czytania  
Główne, powracające nieporozumienie wokół Eriksona     
Przestrogi wobec recepcji Dzieciństwa i społeczeństwa     
Problemy tworzone przez Tożsamość a cykl życia     
Kluczowe tropy z Dopełnionego cyklu życia     
Jednostka versus środowisko  
Trójkąt Eriksona i krzyż Eriksona     
Syntonia versus dystonia     
Przykłady rozwojowego sprzężenia zwrotnego    
Próba podsumowania     
Faza jako splot (cykl życia jako spirala)     
Jak rozszyfrować psychodynamikę w modelu Eriksona?      
Uzupełnienie    

Rozdział III

O tekście Eriksona obalającym wiele obiegowych interpretacji w podręcznikach akademickich z psychologii         
Wstęp        
O rozwojowej potrzebie „owocnych” dwubiegunowości faz        
W trosce o „twórcze napięcie” i unikanie nadmiarów i deficytów w rozwoju       
Przeciw jednostronności zagrożeń        
Przeciw nadmiarom w rytualizowanej trosce o niezbędną dawkę         
Życie z perspektywy starości: walka o rekoncyliację biegunów faz       
Zakończenie        

Rozdział IV

Uwagi o recepcji analiz Eriksona w podręcznikach psychologicznych w Polsce i na świecie      
Wstęp       
O obecności Eriksona na rynku idei      
Przykład podręcznika Halla i Lindzeya     
Ujęcie Tillmanna      
Rozproszone wątki – na serio     
Jeszcze o niektórych podręcznikach akademickich       
Próba zmierzenia się z ujęciem Anny Brzezińskiej i jej szkoły        
Kłopot z interpretacją: konstrukcja czy kontinuum     
W stronę „praktycznej psychologii rozwojowej”       
Zakończenie      

Zakończenie
Od ontologii „między” do metodologii „wobec”      
Dodane w korekcie – ostatni podręcznik       

Część II
Podstawowe (re)konstrukcje

Wprowadzenie      
Przedmowa do wydania z 2012 roku części II jako samodzielnej publikacji     
Wstęp do drugiej wersji z 2003 roku     
Wstęp z 1989 roku      
Uzupełnienie z 2000 roku     

Rozdział I

Epigeneza dynamiczna      
Wstęp z perspektywy czasu     
Zarys głównego kierunku badań Eriksona. Odkrycie wyzwania tożsamości     
Rozwój psychospołeczny jako epigeneza       
Epigeneza a typy etosu społecznego     
Zakończenie z korektą: psychodynamika faz      

Rozdział II

Dramat adolescencji       
Wstęp z perspektywy czasu      
Specyfika okresu dorastania  
Mechanizm tożsamości negatywnej  
O niezbywalnym moratorium rozwojowym     
Zakończenie z korektą   

Rozdział III

Dynamika witalności ego      
Wstęp z perspektywy czasu 
Problem ego i jego tożsamości    
Model życia jako cykl witalności     
Zakończenie z korektą    

Rozdział IV

Fazy w cyklu życia     
Wstęp z perspektywy czasu  
Zastrzeżenia    
I faza rozwojowa      
II faza rozwojowa  
III faza rozwojowa     
IV faza rozwojowa    
V faza rozwojowa      
VI faza rozwojowa    
VII faza rozwojowa     
VIII faza rozwojowa      
Uwagi końcowe  
Zakończenie z korektą  

Rozdział V

Historyczne pseudorodzaje człowieka      
Wstęp z perspektywy czasu      
Problemy tożsamości i jej załamań w cyklu życia      
Ideologia i tożsamość pseudorodzajowa  
Historia i krytyka społeczna      
Zakończenie z korektą    

Rozdział VI

Erikson w tradycji myśli społecznej      
Wstęp z perspektywy czasu    
Erikson wobec tradycji Piageta oraz interakcjonizmu symbolicznego      
Kwestia odniesień do ujęcia Kohlberga       3
Kwestia interakcjonizmu       
Koncepcja Eriksona jako ekologia cyklu życia    
Dyskretny urok psychoanalizy postfreudowskiej    
Zakończenie z korektą     

Zakończenie    
Usytuowanie wątków do dalszych badań  

Aneks     
Elementy biografii intelektualnej Eriksona  

Część I   
Część II     

Posłowie      

Bibliografia  
Publikacje Eriksona      
Inne wykorzystane publikacje    

Stanisław Zbigniew Kowalik
Psychodynamiczne ujęcie rozwoju człowieka „Wykłady eriksonowskie” (notatki z lektury)

Indeks nazwisk  

Konsekwencje czytania książki Lecha Witkowskiego mogą być wstrząsem poznawczym dla tych wszystkich, którzy zawierzyli procesowi komunikowania się naukowego, przekazującego ważne depozyty kulturowo-naukowe w czasie. [...] Nikt inny ze znanych mi interpretatorów poglądów Eriksona nie dokonał tak wnikliwej i heurystycznej analizy omawianej teorii, jak zrobił to L. Witkowski. [...] nikt inny nie wgryzł się w dzieło Eriksona z taką pasją, ale też z taką wnikliwością, jak zrobił to L. Witkowski. I nie chodzi tu wyłącznie o samego Eriksona, ale także o jego krytyków i apologetów. To budzi we mnie największy szacunek do autora tej publikacji. [...]
L. Witkowski wykazał dobitnie, że wkład Eriksona do nauk humanistycznych i społecznych jest tak gigantyczny, że niezbędne jest przechowanie jego poglądów w engramach naszej pamięci w możliwie najpełniejszej formie.

Z recenzji wydawniczej prof. zw. dr. hab. Stanisława Zbigniewa Kowalika

Dzieła prof. Lecha Witkowskiego [...] poświęcone odczytaniu i interpretacji filozoficznej dla pedagogiki źródłowych tekstów z zakresu teorii rozwoju społecznego i rozwoju człowieka w cyklu całego życia i dynamice kontekstów społeczno-kulturowych odegrały wielką rolę w paradygmatycznym przełomie polskiej filozofii edukacji i pedagogiki ogólnej.

Oprócz odkrycia izomorfizmu rozwoju społecznego w teorii Jürgena Habermasa i rozwoju moralnego jednostki w teorii Lawrence’a Kohlberga, odczytania heurystycznych wartości teorii pogranicza Michaiła Bachtina oraz pierwszego pełnego ukazania wagi pedagogiki krytycznej Henry’ego A. Giroux i Petera L. McLarena do dzieł takich należy krytyczne i kompletne odczytanie Erika H. Eriksona teorii rozwoju jednostki w cyklu życia.

[...] część pierwsza jest syntezą kilku ogromnych rozmiarów dzieł, w których L. Witkowski przeprowadził odkrywcze i fundamentalne studia krytyczne nad dwoistością wychowania i teorii wychowania w dziełach wielkiego pokolenia pedagogów polskich urodzonych w latach 70. XIX wieku. Nadto Autor wykorzystuje tu odkrycia dokonane w osobnej, wielkiej co do ważności i rozmiarów oraz kilkuwątkowej monografii pedagogiki kompletnej Heleny Radlińskiej, odczytanej przez pryzmat współczesnych teorii ekologii humanistycznej.

[...] książka ta jest wyzwaniem i rzetelnym podłożem do bardzo ważkiej, ale trudnej przebudowy teorii wychowania oraz zachętą do dyskusji nad teorią E.H. Eriksona w samej psychologii. [...] poszerzenie przez L. Witkowskiego teorii rozwoju E.H. Eriksona o kontekst ekologii humanistycznej, powiązanie jej z kategorią dwoistości i osobliwym autorskim odczytaniem filozoficznym czynią z tej publikacji dzieło fascynujące i odkrywcze.

Z rekomendacji wydawniczej prof. zw. dr. hab. Zbigniewa Kwiecińskiego, członka rzeczywistego PAN

Ukazała się najnowsza rozprawa naukowa prof. Lecha Witkowskiego pt. VERSUS. O dwoistości strukturalnej faz rozwoju w ekologii cyklu życia psychodynamicznego modelu Erika H. Eriksona, która - na szczęście dla niektórych pedagogów – nie liczy już 900 stron (nie objętością mierzy się wielkość dzieła), ale stanowi niezwykle interesujący i poważny wkład w nauki humanistyczno-społeczne.

To nie jest książka do powszechnego studiowania przez początkującą w zdobywaniu wiedzy i kwalifikacji zawodowych młodzież, ale powinna stać się obowiązkową lekturą dla doktorantów. Ci bowiem mają już za sobą przynajmniej formalne wykształcenie magisterskie, więc stać ich na to, by zmierzyć się z metarefleksją autora o wysublimowanym, a przez to rzadkim „rozsmakowaniu się” wiedzą w poszukiwaniu zupełnie nowych w niej znaczeń. Brytyjski uczony, mikrobiolog, Bernard Dixon zakwalifikowałby te badania naszego filozofa edukacji do tych, które płyną nie tylko z ciekawości poznawczej, ale przede wszystkim w poczuciu akademickiego posłannictwa, troski o podejmowanie wysiłku intelektualnego nad czytanymi rozprawami.

Niniejsza monografia jest bowiem niejako pośrednio prowadzeniem przez autora dialogu z młodymi uczonymi, którzy stają się nadzieją dla kontynuowania tego typu badań w dziedzinach obu, niesłusznie rozdzielonych przez urzędników resortu, nauk humanistycznych i społecznych. Czytając tę rozprawę ma się wrażenie, jakby uczestniczyło się w rozmowie z filozofem, który nieustannie powraca w różnych jej częściach do tych samych zasad, dyrektyw, a nawet akademickich moralitetów w trosce o rozpalenie czy podtrzymanie ognia naukowego poznania, fascynacji naukową wiedzą o dotychczasowym jej stanie.

Uczula nas zarazem na pojawiające się w literaturze naukowej błędy, przekłamania, nieudolne tłumaczenia czy interpretacje kluczowego dla modelu Eriksona operatora VERSUS. Odkrywa relację versus (bycie wobec) jako antynomię strukturalną, która wpisuje się w jego dotychczasowe badania przełomu dwoistości w humanistyce. Jak pisze: "Bycie wobec" wymaga "ontologii między". jako że niesie powiązanie, sprzężenie zwrotne, komplementarną więź, wzajemnie niezbywalną, wykluczająca łatwe hipostazowanie.(s. 24)

Tego typu studia tylko pozornie nie przynoszą wymiernych korzyści ani państwu, ani systemowi edukacji. Ich autoteliczny wymiar wpisuje się w niedostrzegalny dla rządzących na różnych szczeblach, także akademickiego życia, rozwój kultury naukowej. W przypadku tej rozprawy jest już ona na wyższym poziomie, bowiem łączy w sobie jakże typowe dla tego autora myślenie krytyczne, a nawet samokrytyczne w połączeniu ze swoistego rodzaju rebelią. Słusznie nas zachęca do tego ze względu na bezmyślne utrwalanie od lat w środowisku psychologicznym, ale także w recepcji przedstawicieli innych nauk, niewłaściwie – jego zdaniem – odczytanej kategorii „versus” w psychodynamicznym modelu Erika H. Eriksona cyklicznego rozwoju człowieka.

Na tego typu rebelię mogą sobie pozwolić albo ci, którzy jak prof. L. Witkowski, znajdują się na samym szczycie akademickich osiągnięć, toteż – jak pisze o tym Dixon – nie mają nic do stracenia, albo młodzi naukowcy, których dzięki własnemu talentowi odwadze stać na ryzyko nieortodoksyjnego myślenia uwolnionego od spodziewanych korzyści. Lech Witkowski łączy powyższą rozprawą niejako cykl własnego naukowego rozwoju w obszarze analiz modelu Eriksona, który fascynował go właśnie na początku jego drogi akademickiego rozwoju, aby po kilkudziesięciu latach powrócić na ścieżkę myślenia z nowymi pytaniami, hipotezami i stanowczo formułowanymi tezami. Odsłania nam wartość metarefleksji, ustawicznie prowadzonych przez niego badań, które są odroczone w czasie na tych samych w większości rozprawach źródłowych interesującego go dorobku. Poszerzył je jednak o nowe źródła i opracowania, zawierające często błędne ich odczytania, powierzchowne czy też o bezmyślne streszczenia podręcznikowych redukcji myśli.

Jest to pasjonujące laboratorium myśli uczonego, z którym trudno będzie zmierzyć się młodemu pokoleniu, jeśli uprzednio nie przeczyta w oryginale wszystkich rozpraw Erika H. Eriksona. Niestety, obawiam się, że nie znajdziemy takich nawet wśród obecnych psychologów, skoro – jak pisze L. Witkowski – nie zadali sobie nawet trudu, by zastanowić się nad tym, co oznacza fundamentalna na każdym poziomie cyklu życia formuła „versus”. Nie wystarczy tu jej proste, lingwistycznie techniczne przetłumaczenie, skoro kryje ona w sobie znacznie więcej, niż z niego by wynikało. Być może to studium auto- i metakrytyczne nawet zwolni naukowców z wysiłku dotarcia do tych lektur i zastanowienia się nad sensem treści oporu wobec dotychczasowej recepcji i akademickiej popularyzacji eriksonowskiej koncepcji. Po co mieliby to czynić, skoro L. Witkowski wykonał już za nich to zadanie?

Moim zdaniem właśnie ta książka powinna zachęcić studentów i naukowców psychologii, pedagogiki i socjologii do ponownego studiowania tekstów E.H. Eriksona i zastanowienia się nad nimi w kontekście zarówno przywoływania ich we własnych studiach teoretycznych, jak i konceptualizowaniu własnych badań empirycznych. To, o czym pisze w swojej książce Witkowski powinno doprowadzić do radykalnej zmiany także narzędzi diagnostycznych, które były przez dziesiątki lat konstruowane na bazie niewłaściwej recepcji istoty typologii każdej z faz cyklicznego rozwoju człowieka.

W tym zatem upatruję także ogromny walor praktyczny publikacji, bowiem wynika z jej treści jaka odpowiedzialność spoczywa na uczonych, badaczach, jeśli konstruują narzędzia diagnostyczne w oparciu o strukturę nieadekwatnych do teorii zmiennych. Z publikacji Witkowskiego wynika, jak jego krytyka demistyfikuje niewłaściwe panowanie psychologów nad różnymi wymiarami ludzkiej egzystencji badanych osób według błędnie odczytanego eriksonowskiego modelu.

Znakomicie się stało, że profesor Lech Witkowski poświęcił ponownie swoją refleksję filozoficzną dotychczasowemu odczytaniu modelu Eriksona, bo ani psychologów, ani socjologów czy pedagogów nie było do tej pory stać na taki luksus głębokiej, świetnie udokumentowanej kontemplacji. Widać dzięki niej jak ważna jest w nauce migracja umysłowa, przemieszczanie się uczonego z jednej dyscypliny do drugiej bez kompleksu bycia w niej formalnie wykształconym. Ten typ migracji naukowej prowadzi właśnie do powstania nowych powiązań wiedzy i być może tworzenia się także nowych sieci badawczych.

Mam nadzieję, że psycholodzy darują sobie milczenie czy obojętność na obecną już na rynku rozprawę Lecha Witkowskiego i zaczną włączać do swoich debat, studiów i zespołów badawczych przedstawicieli także innych nauk społecznych i humanistycznych. Może nawet będzie miała miejsce naukowa dyskusja nad tezami L:. Witkowskiego tak, jak uczynili to pedagodzy w ub. roku polemizując i wychwalając na łamach "Studiów z Teorii Wychowania" wcześniejszą monografię naukową tego autora poświęconą pedagogice Heleny Radlińskiej. W przeciwnym razie zdarzająca się ze strony psychologów arogancja wobec pedagogów i ignorancja pedagogiczna będą prowadzić do projektów badawczych, na których wprawdzie da się dobrze zarobić, ale nie tylko finansowo. Można bowiem znacznie więcej stracić, kiedy publikuje się wyniki badań coraz łatwiej rozpoznawalnych jako zbiór artefaktów.

blog prof. Bogusława Śliwerskiego
źródło: http://sliwerski-pedagog.blogspot.com/2016/02/versus.html

Profesor Lech Witkowski kolejny raz podjął się udanej, pasjonującej intelektualnej wyprawy śladem meandrów myśli Erika H. Eriksona, jednego z tytanów współczesnej psychologii.

Przesłanie autora książki wyrasta z pragmatycznej potrzeby poszerzania użyteczności psychologii Eriksona, zarówno jego warsztatu jako odkrywcy wielu, nie dość jeszcze zrozumiałych mechanizmów psychicznych, jak i spożytkowywania oryginalnych psychodynamicznych hipotez rozwoju człowieka. Głównie z tego powodu, jak sam przyznaje autor, że jej “potencjał aplikacyjny” kształtujący nasze rozumienie rozwoju człowieka jest w dalszym ciągu nieadekwatny do rzeczywistej wielkości i możliwości tej koncepcji.

Kanczendzonga wiedzy. Tytuł książki można śmiało przyrównać do nazwy jednego z tych najwyższych, owianych legendą - tajemniczych szczytów “dachu świata”. Ze strony tytułowej “ledwie ciekawi” zaraz “odpadną” przerażeni, ale znawcy natychmiast poznają, co ich czeka na drodze czytelniczej wspinaczki. Droga wprawdzie oczywista, wiedzie ku wyżynom zrozumienia “głębi wymiaru człowieka” ujętego w 8 wznoszących się fazach cyklu życia Erika H. Eriksona. Lecz co innego poznać, a co innego doświadczyć samodzielnego przejścia tym wymagającym szlakiem. Nie trzeba wspominać, jak wymagająca to droga dla czytelnika. Konieczny jest stały wysiłek i duża koncentracja by nie spaść z wytrwałej ścieżki narracji. Raz to z uwagi na wielkie nagromadzenie “czystej masy pojęciowej”. Zaś przede wszystkim przez konieczny trud przebijania się przez liczne fantazyjne formy postmodernistycznego języka, nie tylko zestawiającego różne style i konwencje narracyjne w jedno lecz przede wszystkim “wychłodzonego” - niejako “pożądliwego w poszukiwaniu ciepła wyrazu” dla nieuchwytnych znaczeń, niedefiniowalnych stanów bycia. Celem wspinaczki jest odkrywanie, krok po kroku racjonalnej podstawy egzystencjalnej faktury bycia człowiekiem, by na tej podstawie móc zinterpretować lub przewidzieć możliwe indywidualne doświadczenie w konstytuujących splotach dwoistości na psychodynamicznych wymiarach operatora relacji - versus (wobec), tak jak to jest w psychologii Eriksona.

Modus versus. “[..] gdy wciąż wszyscy mówią, mało kto się spyta, jaki też jest cel słowa, jak słowo się czyta. W sobie samem? I dziejów jego promień cały. Rozejrzeć, mało kto jest ciekawy, zuchwały! (C.K. Norwid).

Nowe czy też trafniejsze odczytanie psychologii Erika H. Eriksona wymaga zweryfikowania wielu kluczowych pojęć a następnie zaktualizowania popularnych obecnie teoretycznych ujęć. Ponieważ koncepcja Eriksona wyrasta z doświadczeń praktycznych, jej aparat pojęciowy ma w wielu przypadkach charakter przyczynkowy, eseistyczny i z natury rzeczy poszukujący doskonalszego wyrazu. Nad językiem wywodu unosi się duch psychoanalitycznej adaptacji oraz eklektyzm stylistycznych środków wyrazu. Taka konstrukcja jest dość luźna, podatna na zapożyczenia i jakby nastawiona na nowe ustalenia.

Autor głosi postulat redefinicji kluczowych terminów z ich przestrzenią pojęciową wraz z substancjonalną i wektorową esencją. Pomimo ogromnego wpływu koncepcji Eriksona na współczesną psychologię, a zwłaszcza psychologię rozwoju, socjologię czy ekologię humanistyczną w obszarze recepcji i interpretacji koncepcji “cyklu życia”, powstało wiele nieporozumień, a nawet błędów. Taki stan jest nie tylko niezadowalający ze względów praktycznych, ale przede wszystkim ogranicza możliwość porozumienia w kluczowych naukowych kwestiach. Owe błędy i nieporozumienia mają swoje korzenie, często już na poziomie zniekształceń translatorskich albo licznych uproszczeń i zrutynizowanej - eblematyzacji pojęć, a dodatkowo także przez banalizację wielu powielanych konstatacji.

Jednym ze stawianych zadań i kierunków przezwyciężania obecnych ograniczeń jest ponowne odkrywanie “modus versus” jako relacji “bycia wobec”, którego autor postuluje nie utożsamiać z relacją typu “adversus” (“przeciwnika wymagającego jedynie zwalczania, aż do pokonania eliminującego z gry”) [ibidem. s. 24 L.W.], ani “reversus” (“tylko odwrócenia kierunku czy strony jako zwykłego przeciwieństwa formalnego i rozłącznego, oznaczającego negację) [ibidem. s. 24 L.W.], czy “perversus” (skrajnego nadużycia, perwersji nadmiaru patologizującego, coś skądinąd normalnego) [ibidem. s. 24 L.W.]) “Bycie wobec” bowiem “wymaga ontologii między, jako że niesie powiązanie, sprzężenie zwrotne, komplementarną więź - wzajemnie nie zbywalną jakość” [ibidem. s. 24 L.W.].

Narracyjne przewodnictwo autora książki prof. Lecha Witkowskiego wiedzie niezachwianie na szczyt obecnego zrozumienia złożonych niuansów teorii Erika H. Eriksona. Na takim szlaku nie można się obejść bez przewodnika i kierownika wyprawy. Choć mówią, że koniec języka za przewodnika, to język autora książki jest nie szczególnie przystępny. Treść wypełnia bardzo wymagająca narracja i aby za nią podążyć, potrzeba dyscypliny i osobistego zaangażowania. Wyczuwalne jest jednakże w treści kierownictwo współczującego mistrza, który sam wpierw nieustraszony podjął odważny trud zmierzenia się z ryzykowną materią przewodu i stawił czoła licznym interpretacyjnym problemom. Tej książki nie sposób czytać, nie studiując jej.

Odczytanie treści jest w istocie czytaniem syntonicznym. Lecz kto podejmuje wyzwanie, zdaje się być motywowany ponadczasową deklaracją św. Augustyna - ”Niech czytelnik podzielący mą pewność podąża ze mną. Jeśli podobnie jak ja nie ma pewności, niech szuka i bada ze mną. Poznając swój błąd, niech do mnie powróci. A jeśli spostrzeże, że to ja pobłądziłem, niech mi to powie. [...]”.

Nagrodą dla wytrwałych czytelników jest satysfakcja zwycięzcy, który zmierzył się nie tylko z surową “górą wiedzy” lecz przede wszystkim z własnym rozproszeniem i ograniczeniami w recepcji treści. Osobiście wyrażam w tym miejscu swój głęboki szacunek dla Autora niniejszego dzieła, przez wzgląd na naukową rzetelność, zaangażowanie, pasję, odwagę i erudycję. Niniejszym też zachęcam innych ciekawych, a zwłaszcza: psychologów, pedagogów, lekarzy, by przeczytali tę książkę. Wejście na ten szczyt uczyni was lepszymi! A powiadają też wtajemniczeni, że wierzchołek Kanczendzanga jest święty od zarania.

Życzę owocnej lektury!

Krzysztof Leszczyński
źródło: http://www.ksiazka.net.pl

Wariacje na temat badań Eriksona

Spójrzmy na to; w głębi swojego rozumu nikt nie może wyobrazić sobie swojej własnej egzystencji bez przypuszczenia, że zawsze żył i będzie żył w przyszłości. – twierdził Erik Erikson, amerykański psychoanalityk i psycholog, twórca psychospołecznej teorii rozwoju oraz ilustrujących ją badań psychohistorycznych. Zdaniem Eriksona, rozwój jednostki wyznaczony jest przez biologiczne czynniki popędowe, a także przez interakcje społeczne, w jakie jednostka wchodzi. Najważniejszym aspektem rozwoju jest rozwój Ego oraz jego zdolność do przezwyciężania kryzysów. Człowiek przychodzi na świat z określoną siłą Ego, która stopniowo wzrasta i zyskuje na wartości. Sam cykl życia Erikson podzielił na osiem okresów rozwojowych, ze starością włącznie. Pomimo upływu lat teoria badacza nie traci na wartości, wciąż też sięgają po nią kolejni naukowcy.

Złożoność aspektów sytuacji działania ludzkiego stanowi również przedmiot zainteresowań Lecha Witkowskiego, który swoje przemyślenia oraz spostrzeżenia zawarł w publikacji Versus. O dwoistości strukturalnej faz rozwoju w ekologii cyklu życia psychodynamicznego modelu Erika H. Eriksona. Po książkę, stanowiącą nie tylko przegląd badań Eriksona, ale również próbę podkreślenia jego roli oraz wagi przeprowadzanych badań, sięgnąć mogą zarówno pedagodzy, jak i terapeuci oraz psychologowie. Autor postawił sobie za cel zmianę postrzegania oraz pokazanie szerokich możliwości wykorzystania dokonań Erika H.Eriksona, a kluczową kwestią jest dla niego idea „przełomu dwoistości”. Książka jest również pewnego rodzaju dyskusją, do której Witkowski zaprasza również czytelników, stawiając tezę, że bez uwzględnienia dwoistej natury procesów psychospołecznych nie da się efektywnie poddawać refleksji humanistycznej w naukach społecznych.

Publikacja złożona jest z dwóch części, z których każda pisana była w innym okresie życia autora, co dodaje jej interesującej wymowy, pozwala bowiem obserwować również proces dojrzewania autora i weryfikacji stosunku do Eriksona. W pierwszej części, merytorycznej, znajdziemy wiele metodologicznych refleksji, obejmujących fenomen napięć wertykalnych z versus, zarówno w ujęciu Petera Sloterdijka, jednego z najwybitniejszych filozofów niemieckich, jak i ideę „responsywności”, czyli wzajemnego otwarcia na swoje racje, prawa i interesy w trosce o ich uzgadnianie, a przynajmniej równoważenie. O tym, jakie trudności wiążą się z tymi równoważeniami pisał Etzioni, zaś Witkowski zwraca przede wszystkim uwagę na fakt, iż skrajność interwencji w słusznej sprawie może nieść szkodliwe rozwiązania. Jak pisze: Absolutyzację czy ujednoznacznienia gubią – jako zbyt jednostronne i ograniczone – złożoność, obosieczność i niewystarczalność jednych wartości w obliczu pomijania, eliminowania innych, niezbędnych w równoważenia struktur działania. Przeczytamy również o podwójnej hermeneutyce oraz dualności struktur u Giddensa, który niezwykle twórczo odnosił się do prac Eriksona.

Autor po latach zajmowania się tematem badań Eriksona, dotarł również do tekstów oraz dyskusji z psychoanalitykiem, w których podkreślona była obecność zadania wzajemnej regulacji w relacji dziecko – matka. W części pierwszej znajdziemy ponadto bodźce do zerwania z pierwotnymi wyobrażeniami o zaletach dualistycznego rozdzielenia procesów i zjawisk psychospołecznych widzianych psychodynamicznie, a także próby zmierzenia się z ujęciem Anny Brzezińskiej i jej szkoły.

Część druga książki obejmuje takie zagadnienia, jak epigeneza dynamiczna, specyfika procesu dorastania, problemy Ego i jego tożsamości, czy też fazy w cyklu życia. Każdy z sześciu rozdziałów składa się ze wstępu, pisanego z perspektywy czasu, oraz podsumowania, które stanowi zakończenie z korektą. Wszystko to składa się na interesującą, choć trudną w odbiorze publikację, adresowaną przede wszystkim do profesjonalistów i takie też ujęcie tematu proponującą. Obejmująca wiele wątków związanych z prowadzonymi przez Eriksona badaniami i jego koncepcjami książka Versus nie tylko zmusza do zastanowienia się nad prezentowanymi teoriami, skłania do ich weryfikacji i – być może – adaptacji, ale również stanowi impuls do dalszego zgłębiania tematu, a nawet do własnych badań.

Justyna Gul
źródło: ww.granice.pl