Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Przedmowa do wydania IV

Wstęp

CZĘŚĆ I. Wokół znanych kategorii i rozważań w pedagogice specjalnej

Rozdział 1. Interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej

1.1. Pedagogika specjalna a medycyna – wybrane problemy

1.1.1. Międzynarodowy system diagnozy nozologicznej WHO: ICD-10, ICIDH, ICF

1.1.2. System diagnozy Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV/DSMIV-TR/DSM-5

1.1.3. Pojęcie zdrowia i choroby

1.1.4. Diagnoza i terapia – istota związku pedagogiki specjalnej i medycyny

1.2. Pedagogika specjalna a psychologia – wybrane problemy

1.2.1. Diagnoza dla rozwoju i system orzecznictwa

1.2.2. Bioekologiczna teoria systemów Urie Bronfenbrennera a niepełnosprawność

1.2.3. Współpraca specjalistów i instytucji a specjalne potrzeby edukacyjne uczniów

1.3. Pedagogika specjalna a prawo – wybrane problemy

1.3.1. Osoba z niepełnosprawnością a rozwiązania prawne ONZ i UE

1.3.2. Osoba z niepełnosprawnością a wymiar sprawiedliwości

1.4. Pedagogika specjalna a socjologia – wybrane problemy

1.4.1. Postawy społeczne wobec niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnością

1.4.2. Postawy wobec osób z niepełnosprawnością w perspektywie rówieśniczej

1.4.3. Postawy wobec niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnością – dorośli

1.4.4. Zagrożenie wykluczeniem i marginalizacją a niepełnosprawność

1.4.5. Warunki życia osób z niepełnosprawnością i ich rodzin

1.5. Terminologiczne ustalenia, terminologiczne kontrowersje – wokół pojęcia „niepełnosprawność”

Rozdział 2. O podmiocie pedagogiki specjalnej – klasyczne ujęcia głównych rodzajów niepełnosprawności.

2.1. Niepełnosprawność wzroku

2.1.1. Podstawowe pojęcia

2.1.2. Klasyfikacje uszkodzeń wzroku

2.1.3. Uszkodzenie wzroku a funkcjonowanie społeczne

2.2. Uszkodzenia słuchu

2.2.1. Podstawowe pojęcia

2.2.2. Najpowszechniejsze klasyfikacje uszkodzeń słuchu

2.2.3. Metody wychowania językowego osób z uszkodzeniem słuchu

2.2.4. Osoby z uszkodzeniem słuchu w przestrzeni społecznej

2.3. Niepełnosprawność intelektualna

2.3.1. Ustalenia terminologiczne i klasyfikacyjne

2.3.2. Zróżnicowana, wieloczynnikowa etiologia niepełnosprawności intelektualnej

2.3.3. Etapy patologizacji rozwoju osób z niepełnosprawnością intelektualną według Małgorzaty Kościelskiej

2.3.4. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną w przestrzeni społecznej

2.4. Choroby przewlekłe i niepełnosprawność narządu ruchu

2.4.1. Teoretyczne koncepcje choroby przewlekłej

2.4.2. Konsekwencje utraty pełnej sprawności w sytuacji choroby przewlekłej i niepełnosprawności narządu ruchu

2.4.3. Wrodzona a nabyta utrata sprawności w chorobie przewlekłej i niepełnosprawności narządu ruchu

2.5. Niedostosowanie społeczne, zaburzenia zachowania dzieci i młodzieży

2.5.1. Podstawowe pojęcia

2.5.2. Teoretyczne koncepcje niedostosowania społecznego i zaburzeń zachowania

2.5.3. Przestępczość nieletnich

2.5.4. Przemoc w rodzinie.

CZĘŚĆ II. Współczesne zagadnienia pedagogiki specjalnej

Rozdział 3. Paradygmatyczne zmiany we współczesnej pedagogice specjalnej

Rozdział 4. Specjalne potrzeby edukacyjne – między pedagogiką a pedagogiką specjalną

4.1. Wczesne wspomaganie rozwoju a niepełnosprawność

4.1.1. Podstawowe pojęcia i koncepcje teoretyczne wczesnego wspomagania rozwoju

4.1.2. Podstawy prawne wczesnego wspomagania rozwoju

4.2. ASD – autustyczne spektrum zaburzeń jako egzemplifikacja całościowych zaburzeń rozwojowych

4.2.1. Kryteria diagnostyczne spektrum zaburzeń autystycznych

4.2.2. Patogeneza spektrum zaburzeń autystycznych

4.2.3. Osoba ze spektrum zaburzeń autystycznych w przestrzeni społecznej

4.3. Uczeń zdolny – uczeń ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi

4.3.1. Podstawy prawne wspomagania uczniów zdolnych w polskim systemie oświatowym

4.3.2. Uczeń zdolny – uczeń uzdolniony – uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

4.4. Osoba z niepełnosprawnością w różnych formach edukacji – między segregacją a włączaniem

4.4.1. Kształcenie specjalne

4.4.2. Kształcenie integracyjne

4.4.3. Kształcenie włączające

4.4.4. Uwarunkowania kształcenia uczniów z niepełnosprawnością w trzech typach szkół: specjalnej, integracyjnej i ogólnodostępnej

4.4.5. Zwolnienie ze sprawdzianu, egzaminu zewnętrznego a niepełnosprawnoś

Rozdział 5. Dorosłość i starość z niepełnosprawnością – zagadnienia andragogiki i gerontologii specjalnej

5.1. Edukacja ponadgimnazjalna osób z niepełnosprawnością jako wyznacznik jakości życia w dorosłości

5.2. Osoba z niepełnosprawnością na rynku pracy – uwarunkowania, rzeczywistość, szanse

5.3. Subiektywne poczucie jakości życia

5.4. Starość osób z niepełnosprawnością – wyzwanie dla pedagogiki specjalnej

Rozdział 6. Osoba z niepełnosprawnością w erze cyfrowej

6.1. Nowe technologie a aktywność społeczna osób z niepełnosprawnością

6.2. Komunikacja zapośredniczona – możliwości i zagrożenia

6.3. Zagrożenia związane z korzystaniem z nowych technologii komunikacyjnych a niepełnosprawność – agresja elektroniczna

Rozdział 7. Globalne kryzysy a kwestia niepełnosprawności –życie w cieniu pandemii

7.1.    COVID-19 jako globalny kryzys XXI wieku
7.2.    Osoby z niepełnosprawnością, zaburzeniami, zakłóceniami w rozwoju w dobie pandemii
7.3.    Edukacja zdalna uczniów, w tym z niepełnosprawnością i z innymi indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi – perspektywa ucznia, nauczyciela i rodzica
7.3.1.    Edukacja zdalna – perspektywa uczniów z niepełnosprawnością, z innymi indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi
7.3.2.    Edukacja zdalna – perspektywa nauczyciela, postrzeganie sytuacji własnej i sytuacji ucznia w kontekście edukacji zdalnej
7.3.3.    Edukacja zdalna – perspektywa rodziców
7.4.    Sytuacja zawodowa osób z niepełnosprawnością – w cieniu pandemii COVID-19

Bibliografia

Źródła internetowe

Indeks rzeczowy

Indesk osób

Tradycja a współczesność pedagogiki specjalnej

Pedagogika specjalna ma wśród nauk pedagogicznych ugruntowane miejsce oraz niekwestionowany dorobek. Jest ona skoncentrowana na człowieku wymagającym profesjonalnego wsparcia w odkrywaniu własnego potencjału bądź w pokonywaniu różnorodnych trudności. Zajmuje się ona zarówno osobami w wieku niemowlęcym, jak i przedszkolnym, szkolnym czy w okresie dorosłości - w tym starości. Mimo iż na rynku znaleźć można wiele publikacji poruszających zagadnienia leżące w obszarze zainteresowań pedagogiki specjalnej, to jednak z uwagi na znaczenie problematyki niepełnosprawności każda pozycja jest cenna - szczególnie, jeśli dotyczy całego spektrum tematów z nią związanych.

Taka właśnie jest książka autorstwa Iwony Chrzanowskiej, profesor zwyczajnej UAM w Poznaniu, pedagoga, pedagoga specjalnego, zatytułowana Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności. Opublikowana nakładem Oficyny Wydawniczej Impuls pozycja jest już kolejną w serii autorskich podręczników akademickich, prezentującą bogaty dorobek naukowy oraz sygnalizującą ważne problemy edukacyjne. Jest to publikacja adresowana do szerokiego grona odbiorców – zarówno pedagogów specjalnych, jak i psychologów, studentów pedagogiki i rodziców oraz do opiekunów osób niepełnosprawnych, a także wszystkich zainteresowanych tematem.

Publikacja składa się z dwóch części, z których pierwsza koncentruje się na tradycyjnym spojrzeniu na pedagogikę specjalną, ukazując jej związki z medycyną, socjologią czy psychologią. Autorka podkreśla jej interdyscyplinarny charakter oraz fakt, iż pedagogika specjalna nie tylko korzysta z doświadczeń wielu dziedzin, ale także dzieli się z nimi wypracowanymi osiągnięciami. Autorka porusza tu zagadnienia związane z międzynarodowym systemem diagnozy nozologicznej WHO, przybliża pojęcia zdrowia i choroby, a także diagnozy oraz terapii, wskazuje na związek pedagogiki specjalnej i psychologii, z uwzględnieniem zagadnień obejmujących system orzecznictwa. Chrzanowska pokazuje również pozycję osoby niepełnosprawnej w majestacie prawa, omawiając rozwiązania prawne ONZ i UE, a szczególnie te zapisy, które odnoszą się do praw człowieka. Poznajemy również wybrane problemy wynikające ze związków pedagogiki specjalnej z socjologią, w tym – szczególnie istotne – postawy społeczne wobec niepełnosprawności oraz osób z niepełnosprawnością. W części tej znajdziemy również charakterystykę wyróżnionych grup osób z niepełnosprawnością i niedostosowanych społecznie, tj. osób z zaburzeniami wzroku, z uszkodzeniem słuchu, z niepełnosprawnością intelektualną oraz z chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością narządu ruchu. Autorka porusza również problematykę niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania, przestępczości nieletnich oraz przemocy w rodzinie.

Część druga książki została poświęcona współczesnym zagadnieniom pedagogiki specjalnej, a rozpoczyna ją rozdział dotyczący paradygmatycznych zmian we współczesnej pedagogice specjalnej. Autorka porusza również problematykę specjalnych potrzeb, w tym specjalnych potrzeb edukacyjnych, technicznych i psychospołecznych. Znajdziemy tu również zagadnienia dotyczące wczesnego wspomagania rozwoju (WWR), autystycznego spektrum zaburzeń, uczniów zdolnych i podstaw prawnych ich wspomagania w polskim systemie oświatowym, a także osób z niepełnosprawnością w różnych formach edukacji. Kolejne rozdziały poruszają wielce istotne kwestie związane z dorosłością oraz starością osób z niepełnosprawnością, a także z ich aktywnością społeczną i technologiczną.

Wszystkie zagadnienia zostały omówione niezwykle szczegółowo, z wyjaśnieniem terminologii występującej w książce. Publikacja Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności stanowi tym samym nieocenione źródło informacji dla wszystkich, którzy związali swoje zawodowe życie z pomocą osobom niepełnosprawnym i niedostosowanym społecznie. Ponadto opracowanie Iwony Chrzanowskiej to nie tylko obszerne studium tematów leżących w kręgu zainteresowań tej dyscypliny pedagogiki, lecz również bodziec do własnych rozważań, badań i wniosków.

Justyna Gul
źródło: http://www.granice.pl/recenzja

Idealna zarówno dla studentów pedagogiki specjalnej, jak i dla ludzi mających na co dzień do czynienia z tym zagadnieniem.

Jestem absolwentką pedagogiki Uniwersytetu w Białymstoku. Jako pedagog z chęcią sięgnęłam po książkę „Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności”. Z przyzwyczajenia, jakie dało mi częste przesiadywanie w czytelni, oceniałam ją jako przydatną pod kątem pisania prac dyplomowych czy też użyteczności w praktyce. Nie jest to jedna z „tych” naukowych książek, które można czytać po kilka razy i nadal nie rozumieć co jest tam napisane. Język został tu idealnie wypośrodkowany między naukowym a zrozumiałym dla każdego z nas.

Prof. dr hab. Amadeusz Krause tak oto pisze o niniejszej publikacji:

„Monografia Iwony Chrzanowskiej to praca jakiej w ostatnim dziesięcioleciu nie opublikowano. To gigantyczne zadanie twórcze z szeregiem subdyscyplinarnych i interdyscyplinarnych wątków. Warto zwrócić uwagę, że książka ma aspiracje „wyjścia” poza tradycyjny podręcznik. Między innymi temu ma służyć podział książki na dwie części. Pierwsza niejako wprowadzająca w podstawy i tradycję pedagogiki specjalnej, druga traktująca o najważniejszych problemach dzisiejszej pedagogiki specjalnej. Autorka unika w dyskusji domniemań, posługuje się twardymi danymi empirycznymi i poprawną terminologią naukową.”

Jeśli interesuje cię temat pedagogiki specjalnej to z pewnością w książce Iwony Chrzanowskiej spotkasz się z obfitą i teraźniejszą wiedzą. Ponadto autorka postanowiła śmiało wyrażać swoje zdanie, co pozytywnie wpływa na wydźwięk naukowej publikacji. Jesteś nauczycielem, psychologiem? Pracujesz w sektorze socjalnym? Jeśli tak, to niezaprzeczalnie musisz przeczytać książkę Chrzanowskiej.

W owej publikacji autorka pisze:

„Publikacja, którą oddaję do rąk czytelnika: „Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności”, jest próbą ukazania interdyscyplinarnego dorobku naukowego w zakresie tradycyjnych i nowych obszar w badań koncentrujących się na problematyce zróżnicowania rozwojowego, jego konsekwencji i implikacji. Zamysłem wyznaczającym uporządkowanie treści jest ich podział na dwie części: Wokół znanych kategorii i rozważań oraz Współczesne zagadnienia pedagogiki specjalnej.”

Profesor Iwona Chrzanowska jest autorką blisko stu publikacji dotyczących niepełnosprawności, wykluczenia społecznego, edukacyjnego oraz specjalnych potrzeb edukacyjnych. W „Pedagogice specjalnej” otwiera przed czytelnikiem wrota do pełnej i szczegółowej wiedzy, posługuje się aktualnym danymi, wykresami, co sprawia, że wszystkie przekazywane informacje są klarowne i spójne.

Klaudia Rogaczewska (klaudia.rogaczewska@dlalejdis.pl)

Monografia Iwony Chrzanowskiej to praca jakiej w ostatnim dziesięcioleciu nie opublikowano. To gigantyczne zadanie twórcze z szeregiem subdyscyplinarnych i interdyscyplinarnych wątków. Warto zwrócić uwagę, że książka ma aspiracje „wyjścia” poza tradycyjny podręcznik. Między innymi temu ma służyć podział książki na dwie części. Pierwsza niejako wprowadzająca w podstawy i tradycję pedagogiki specjalnej, druga traktująca o najważniejszych problemach dzisiejszej pedagogiki specjalnej. Autorka unika w dyskusji domniemań, posługuje się twardymi danymi empirycznymi i poprawną terminologią naukową. Przy czym autorce, co uważam jest niesłychanie ważne dla tego typu publikacji, udało się znaleźć kompromis pomiędzy naukowością a zrozumiałością tekstu. Książkę czyta się dobrze bez względu na poziom rozwoju naukowego. Będzie ona zapewne pomocna nie tylko dla studentów pedagogiki specjalnej, ale również dla wszystkich innych osób stykających się w swojej pracy zawodowej z osobami niepełnosprawnymi.

Z recenzji Prof. dr hab. Amadeusz Krause

Podręcznik zawiera bogatą i aktualną wiedzę z zakresu pedagogiki specjalnej. Autorka przytacza w nim najnowsze badania, wskazuje zagadnienia niejednoznaczne i budzące kontrowersje. Nie tylko opisuje, referuje i streszcza, ale również analizuje, porównuje i ocenia. Często akcentuje własny punkt widzenia, co jest zaletą pracy ponieważ nadaje jej indywidualny i niepowtarzalny charakter. Uważam, że książka będzie pożądanym materiałem dydaktycznym dla studentów pedagogiki specjalnej i pedagogiki a także studentów pokrewnych dyscyplin zainteresowanych problematyką niepełnosprawności. Praca powinna zainteresować również profesjonalistów – nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych, rehabilitantów.

Z recenzji Prof. dr hab. Andrzej Twardowski

Marcin Teodorczyk Instytut Rozwoju Służb Społecznych, redakcja kwartalnika „Niepełnosprawność i Rehabilitacja”

W końcu doczekaliśmy się nowego podręcznika akademickiego. Studenci i nauczyciele akademiccy mieli dotąd dość duży wybór materiałów do nauki i nauczania, gdyż pojawiło się w ciągu kilkunastu lat kilka wyjątkowych pozycji. Dla przykładu: obok wydanych w ostatnich latach dwutomowego dzieła „Pedagogika specjalna” autorstwa Deborah Deutsch Smith (2011), popularnego amerykańskiego podręcznika, książek z lat 90. XX wieku pod redakcją Władysława Dykcika (1997, ze wznowieniami), następnie „Wprowadzenia do pedagogiki specjalnej” autorstwa Zofii Sękowskiej (1998), czy późniejszej - niemieckiego autora Otto Specka „Niepełnosprawni w społeczeństwie” (2005). Te kilka przykładów nie wyczerpują zagadnienia, studenci korzystali także z prac Władysława Dykcika (choćby kolejne wydanie z 2005 roku), Janiny Doroszewskiej (1989), a więc klasycznych już podręczników. Trochę innym spojrzeniem, o charakterze problemowym, ale także podręcznikowym, była monografia „Niepełnosprawność” Colina Barnesa i Geofa Mercera (2008), wnosząca zupełnie nową perspektywę do polskiego dyskursu akademickiego dotyczącego niepełnosprawności z perspektywy studiów kulturowych, zwanych disability studies, a więc dziedziny, która w Polsce dopiero raczkuje. Trzeba tu zaznaczyć, że perspektywa ujęcia problematyki przez autorów nie odnosiła się tylko do osób z niepełnosprawnością intelektualną i dalece wykraczała poza ramy pedagogiki. Oprócz tego pojawiło się na rynku książki akademickiej bardzo dużo publikacji, a do tego należy włączyć opracowania powstałe w ramach rozmaitych projektów unijnych, by wspomnieć o czasopismach naukowych, jak „Niepełnosprawność i Rehabilitacja”, które od lat dostarczają studentom materiałów do pracy.

Profesor Iwona Chrzanowska jednak nieco przełamuje konwencję typowego podręcznika, który z definicji nastawiony jest na sztywnym bazowaniu na programach nauczania oraz ustala pewne hierarchie odnoszące się do wyboru głównych haseł i problematyki, określa ważność tematów przewijających się w procesie nauczania akademickiego. Często sztywna struktura podręcznika sprawia, że jest on niewystarczający do kształcenia wstępnego w danej dziedzinie nauki. Tutaj otrzymaliśmy nowoczesną publikację, przystępną językowo, która powinna być atrakcyjna także w warstwie wizualnej dla obecnych studentów, przyzwyczajonych już do innego trybu nauczania i zupełnie odmiennego sposobu przyswajania i komunikowania treści. Wiadomo także, że jedna publikacja nie jest w stanie zgromadzić i usystematyzować całej wiedzy z ogromnego obszaru pedagogiki specjalnej, nawet nie jest w stanie zarysować wszystkiego hasłowo, zwłaszcza w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, ale tworzy pewien kanon pojęć podstawowych, gdyż takie jest jej zadanie. Poza tym ustala także pewną hierarchię ważności koncepcji i autorów, ale po ćwierćwieczu od upadku PRL-u, olbrzymiej zmianie mentalnej, której pionierami byli przedstawiciele organizacji pozarządowych i akademicy, już można takie ustalenia poczynić.

Autorka podzieliła monografię na dwie części, na co wskazuje bezpośrednio tytuł. Pierwsza część „Wokół znanych kategorii rozważań w pedagogice specjalnej” odnosi się do „tradycji”, druga „Współczesne zagadnienia pedagogiki specjalnej” do zagadnień aktualnych.

W pierwszej części autorka zaczyna od przedstawienia interdyscyplinarnego charakteru pedagogiki specjalnej, co uważam za bardzo dobre rozwiązanie i najciekawszą część książki: od podstawowych pojęć i klasyfikacji definicji niepełnosprawności zgodnie z obowiązującymi standardami WHO, które każdy student pedagogiki specjalnej znać musi. Do tego dochodzą przykłady systemu diagnozowania niepełnosprawności według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, następnie pojęcia zdrowia i choroby w kontekście punktów stycznych pedagogiki specjalnej i medycyny (a więc dyskursów modelu medycznego i społecznego niepełnosprawności). Kolejny obszar teoretyczny zaznacza autorka poprzez styk pedagogiki specjalnej i psychologii. Otrzymujemy tutaj wgląd w problematykę diagnozowania. Współpraca psychologów i pedagogów, a także innych specjalistów jest zatem niezaprzeczalna, konieczna nie tylko dla procesu diagnozy, ale również tworzenia warunków najbardziej sprzyjających realizacji zadań związanych z wychowaniem i kształceniem, w tym terapii, wczesnego wspomagania rozwoju, ale także działań ukierunkowanych na wykorzystanie potencjału, możliwości, w tym uzdolnień dzieci i młodzieży (s. 49). W tym obszarze pojawiają się także instytucje wspierające uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz omówiony zakres ich działalności, z wielkim naciskiem na edukację integracyjną, co jest zbieżne z ideą inkluzji społecznej grup marginalizowanych, w tym z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

Kolejnym kręgiem interdyscyplinarnego charakteru pedagogiki specjalnej jest obszar prawa oraz regulacje związane z osobami z niepełnosprawnościami. Profesor Iwona Chrzanowska podaje tutaj ujęcia ONZ, Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej, przykłady międzynarodowych aktów prawnych, odniesienia do Konstytucji RP, skończywszy oczywiście na najistotniejszym dokumencie ostatnich lat, czyli Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, którą Polska ratyfikowała w 2012 roku. To bardzo dobrze opracowany rozdział, który skrótowo odsłania kolejne obszary regulacji związane z osobami niepełnosprawnymi. Do tego bardzo ciekawie zaprezentowany został stosunek polskiego prawa i wymiaru sprawiedliwości oraz problematyczne kwestie odpowiedzialności karnej czy cywilnej osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Ważną kwestią jest oczywiście problematyka ubezwłasnowolnienia – jak pokazują rozmaite doniesienia z rozmów z rodzicami dzieci niepełnosprawnych intelektualnie oraz wypowiedzi przedstawicieli stowarzyszeń (w tym niezastąpione PSOUU) – nie jest to „instrument” prawny, który zyskuje aprobatę z uwagi na niepodmiotowe ujmowanie osoby niepełnosprawnej, która ma niezbywalną godność i której należy się szacunek. Tutaj dużą rolę odgrywają ruchy rodziców, bardzo ważne, także w monitorowaniu polskiego sądownictwa. Oddajmy głos autorce: Z przeprowadzonych w 2011 roku badań w trzech polskich sądach okręgowych wynika na przykład, iż w ponad 40% spraw dotyczących ubezwłasnowolnienia osoba, której one dotyczyły, nie brała udziału w postępowaniu. Sądy wręcz zdecydowały, by im nie doręczać korespondencji dotyczącej postępowania (s. 83, według badania Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego opublikowanego w 2012 roku). Problematyka prawna jest ważna i została dość szczegółowo zasygnalizowana w podręczniku.

Kolejnym obszarem interdyscyplinarnych zagadnień związanych z pedagogiką specjalną jest obszar socjologii, który zawiera bogaty zestaw wyników badań socjologicznych dotyczących różnych obszarów funkcjonowania społecznego osób z niepełnosprawnościami, od postaw rozmaitych grup przez codzienność – ujęte to zostało bardzo szeroko. Pojawiają się tutaj pojęcia wykluczenia społecznego, marginalizacji, nierówności społecznych, teoria naznaczania społecznego – całego obszaru, któremu należy przeciwdziałać w celu uskutecznienia inkluzji społecznej osób niepełno sprawnościami.

Ostatnim dużym zagadnieniem z tego działu jest dyskusja związana z terminologicznymi ustaleniami związanymi z niepełnosprawnością. Pojawia się ona w dobrym miejscu, po zapoznaniu się z wymienionymi wcześniej dominującymi dziedzinami, które wpływają na pedagogikę specjalną. To dopiero pozwala usystematyzować pole definicyjne, które nie jest jednoznaczne, a jak pokazuje autorka, niekiedy perspektywy terminologiczne wynikające z różnych ujęć nauki, są sprzeczne. Warto jednak zacytować wypowiedź Iwony Chrzanowskiej, która to wieńczy rozdział ujęć interdyscyplinarnych pedagogiki specjalnej: Istotne z punktu widzenia społecznego jest to, że określona terminologia (z przypisanym znaczeniem) jest w rzeczywistości uogólnioną charakterystyką tego, co opisuje, i staje się podstawą indywidualnych i zbiorowych opinii oraz postaw wobec osób, do których określenie jest przypisywane. Pokazuje to, jak trudny jest proces odstygmatyzowania, jak często określona terminologia umacnia się w znaczeniach potocznych. Jak trudno podlega zmianom i jak wiele jest jeszcze w tej kwestii do zrobienia (s. 161). Zabrakło jednak jako rozwinięcia krótkiej informacji o języku inkluzywnym, niedyskryminującym, nieodnoszącym się wyłącznie do komunikowania o osobach z niepełnosprawnościami, co studentom mogłoby otworzyć oczy i byłoby dobrą lekcją komunikowania się stawiającego na podmiotowość osoby, o której się mówi oraz zasygnalizowałoby, „jak mówić, by nie wykluczać” (co jest standardem warsztatów antydyskryminacyjnych). Podstawą opisu świata jest język, według teoretyków pełni on dwojaką funkcję: opisuje on świat, ale także w języku odbija się świat – język go kształtuje, definiuje – również zmienia się świat osób z niepełnosprawnościami, gdy opisujemy go językiem inkluzywnym (np. akcentując ich podmiotowość, a nie np. bycie ofiarą, wiecznym dzieckiem czy karą za grzechy rodziców etc.).

Rozdział drugi „O podmiocie pedagogiki specjalnej – klasyczne ujęcia głównych rodzajów niepełnosprawności” dotyczy poszczególnych podziałów osób i ujmowania ich według typów dysfunkcji, co, jak przyznaje sama autorka, nie jest takie oczywiste: Pedagogika specjalna zdefiniowała wiele grup podmiotowych, na których ogniskują się zainteresowania naukowo-badawcze specjalistów, teoretyków i praktyków. Postęp wiedzy przyczynił się i wciąż przyczynia do identyfikowania kolejnych grup, a tym samym do coraz bardziej precyzyjnego ich opisywania w kontekście specyfiki funkcjonowania, możliwości, potrzeb i ograniczeń rozwojowych. Można zaryzykować stwierdzenie, że współcześnie liczba grup podmiotowych, których rozwój przebiega odmiennie od „normy”, wydaje się trudna, a wręcz niemożliwa do określenia. Kwestią główną, systematyzującą może być zakres utrudnień spowodowanych pojawieniem się określonej charakterystyki rozwojowej, to na ile będzie on decydował o możliwościach odnoszonych do głównych sfer funkcjonowania człowieka (s. 162).

W dalszych partiach opisane zostały dość gruntownie podstawowe dysfunkcje osób niepełnosprawnych: wzrokowa, słuchowa, intelektualna, choroby przewlekłe. Ostatnia z nich dotyczy niedostosowania społecznego i czynników, które na nie wpływają, czyli reakcji otoczenia, jak przemoc w rodzinie, czynniki wpływające na przestępczość nieletnich. Wśród teoretyków, do których sięga pani profesor, znaleźli się Durkheim (teoria anomii), Merton (rozważania na temat dewiacji), Sutherland (teoria zróżnicowanych powiązań), Hirschi (teoria kontroli) i innych. Autorka uzasadnia wplecenie tej tematyki jako poszerzenia teoretycznego pola, w jakim porusza się pedagog (s. 384).

Druga część publikacji odnosi się do „Współczesnych zagadnień pedagogiki specjalnej”. Zaczyna się od zaprezentowania „Paradygmatycznych zmian w pedagogice specjalnej”, które wynikają po części z tego, że dziedzina ta wyrosła na bazie praktyki (podobnie jak praca socjalna) i szuka swojej tożsamości jako dyscyplina naukowa. W tym celu zaprezentowane zostały w podręczniku (chyba niepotrzebnie) nazwiska samodzielnych pracowników naukowych reprezentujących pedagogikę specjalną jako przykład na to, że dziedzina ta „osadza” się w obszarze polskiej nauki. Następnie autorka przeprowadza nas przez modele niepełnosprawności, by zakończyć tę część rozważań odniesieniami do kulturowej różnorodności i dyskusji, czy możemy mówić o kulturze niepełnosprawności (jako przykład kultura Głuchych) oraz czy takie wyodrębnienia mają sens. Pedagogika specjalna w Polsce dopiero zaczyna wchłaniać rozważania ugruntowane w naukach społecznych dotyczące konstytuowania się grup społecznych wokół np. dysfunkcji albo wykluczenia, wyodrębniania na tej podstawie własnej tożsamości i uczynienia z tego emblematu siły (na Zachodzie te rozważania są standardem w ramach disability studies, w Polsce ledwie widoczne, ale pojawiają się częściej w pracach np. prof. Antoniny Ostrowskiej, prof. Barbary Gąciarz i innych autorów, również w kwartalniku „Niepełnosprawność i Rehabilitacja” oraz nieśmiało jako autorskie zajęcia akademickie – w semestrze letnim w 2015 roku na gender studies ISNS UW zatytułowane „Gender niepełnosprawności”, które prowadzili Marta Sokołowska i współautor niniejszego omówienia).

Dalsze partie książki koncentrują się wokół specjalnych potrzeb edukacyjnych ucznia niepełnosprawnego – począwszy od koncepcji rozwojowych i wczesnego wspomagania, rozwoju dzieci ze spektrum autyzmu, poprzez szczegółowe omówienie systemu edukacji uczniów niepełnosprawnych – kształcenia specjalnego i integracyjnego, skończywszy na edukacji włączającej.

Przedostatni rozdział odnosi się do dorosłości i starości osób niepełnosprawnych. Tutaj podjęto problematykę edukacji, zdobywania zawodu przez osoby niepełnosprawne, uwarunkowania związane z rynkiem pracy. Autorka pisze także o jakości życia w starości jako obszarze problemowym, który jak najszybciej wymaga zbadania, gdyż będzie dotyczył on coraz większej liczby ludzi niepełnosprawnych (biorąc pod uwagę dane GUS z 2011 roku, o tym, że w Polsce żyje prawie 4,7 miliona osób niepełnosprawnych). Ostatnim rozdziałem, krótkim z uwagi na ograniczoną liczbę badań i literatury w nowym i nierozpoznanym obszarze, jest problematyka „Osoby z niepełnosprawnością w erze cyfrowej”, czyli tym samym Iwona Chrzanowska zaznaczyła większość najistotniejszych zagadnień związanych z aktualnymi teoriami, badaniami i odniesieniami do tu i teraz osób z niepełnosprawnościami.

Kończąc omówienie podręcznika „Pedagogika specjalna”, można stwierdzić, że jego wydanie przez Oficynę Wydawniczą „Impuls” to doniosłe wydarzenie. Podręcznik, jak pisaliśmy na wstępie, ma służyć studentom do nauki i wierzymy, że będą po niego sięgać z dużą przyjemnością, gdyż efekt końcowy zachęca do tego: zarówno na planie treści (przystępnego języka i bardzo interesujących przykładów oraz znakomitej warstwie merytorycznej), jaki w warstwie wizualnej (wyodrębnione ramki z definicjami, przejrzysty układ ułatwiający przyswajanie treści).

Podręcznik Iwony Chrzanowskiej „Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności” został wydany pod patronatem kwartalnika „Niepełnosprawność i Rehabilitacja”

Pedagogika specjalna jako dyscyplina naukowa przeszła w swojej historii dużą ewolucję. Od koncentracji na trzech podstawowych dyscyplinach: medycynie, psychologii, socjologii i naukach prawnych do pełnej interdyscyplinarności, w której mieści się nie tylko psychiatria, pedagogika rehabilitacyjna ale również architektura, budownictwo robotyka i informatyka.

Jak tylko sięgam pamięcią niepełnosprawni byli uważani również w socjalistycznym państwie i ówczesnym społeczeństwie za osoby „drugiej kategorii". Walka o ich prawa trwała na różnych frontach: prawnym, etycznym, duchowym, świadomościowym. Dodatkowo toporny sprzęt rehabilitacyjny, szczególnie pamiętam specjalne buty ortopedyczne, ciężkie i niewygodne, powodowały, że jako dzieci baliśmy się takich „innych". Słowo walka jest tu w pełni uzasadnionym terminem, gdyż likwidacja barier architektonicznych i edukacja integracyjna ciągnęły się latami. Dopiero ostatnio sprawy te nabrały zupełnie innego, europejskiego wymiaru.Mamy w Polsce 4,7 mln niepełnosprawnych, co stanowi 12,2 procent ogółu ludności kraju. To wielka armia ludzi, która latami domagała się uznania ich miejsca w normalnym społeczeństwie. Mimo zaangażowania wielu agend rządowych, unijnych w naszym kraju ciągle odstajemy od tzw. standardów światowych, szczególnie dotyczy to rehabilitacji, edukacji i zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Autorka tego opracowania prof. Iwona Chrzanowska bardzo dokładnie i wnikliwie potraktowała rozwój i ewolucję teorii i praktyki pedagogiki specjalnej jako interdyscyplinarnej nauki będącej w ciągłym dynamicznym rozwoju.

Jej praca podzielona jest na dwa zasadnicze bloki. Pierwszy dotyczy klasycznego ujęcia problemów pedagogiki specjalnej jako nauki związanej ściśle jak już pisałem z wiedzą medyczną, psychologią, socjologią i naukami prawnym, ale także z psychiatrią czy psychologią kliniczną. Dotyczy to zagadnień podstawowych, jak i szczegółowych. Oczywiście ostatnie lata zaowocowały włączeniem się w sferę pedagogiki specjalnej innych nauk takich jak architektura, urbanistyka, robotyka, informatyka.W drugiej części pracy autorka skupia się na zagadnieniach niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży. Sytuuje je w szerokim kontekście pedagogiki specjalnej uważając, iż bardzo szybko wchłania ona w siebie zakresy innych nauk, takich jak pedagogika lecznicza, rehabilitacyjna, terapeutyczna, nauki prawne. Ciągła dynamicznie zmieniająca się sytuacja niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży wymaga ewolucji interdyscyplinarności pedagogiki specjalnej, od teorii do praktyki. Widać to szczególnie po zagadnieniach związanych z działalnością poradni psychologiczno-pedagogicznych, gdzie liczne kontrole wykazały brak współpracy i wsparcia ze strony organów nadzoru pedagogicznego.

Z przekrojowej pracy Iwony Chrzanowskiej wynika, iż coraz większa liczba dzieci i młodzieży dotknięta jest niedostosowaniem społecznym. Klasy integracyjne nie powodują automatycznie akceptacji przez rówieśników osób niepełnosprawnych intelektualnie czy ruchowo. Jak wskazują wyniki badań, aż 50% dzieci na etapie edukacji przedszkolnej z niepełnosprawnością jest izolowanych przez grupę rówieśniczą, w szkole podstawowej dotyczy to 32%, a w gimnazjum 37%, a 27% wręcz odrzucanych. Te i inne problemy dotyczące specjalnych potrzeb edukacyjnych (SAPE) w/w młodzieży w swoim zakresie mieszczą się w sumie między problematyką naukową, a praktyką pedagogiki ogólnej połączonej z pedagogiką specjalną. Takie spectrum pozwala w szerszym stopniu unaocznić specjalne potrzeby edukacyjne umożliwiające dzieciom i młodzieży z trudnościami w nauczaniu włączenie się w społeczność klasy integracyjnej.

Przez większość naukowców pedagogika specjalna traktowana jest jako narzędzie korygowania różnego rodzaju braków, zaburzeń, deficytów. Jako nauka jest dyscypliną dość młodą, gdyż przez dłuższy czas uważano, iż człowiek z niepełnosprawnością intelektualną i ruchową powinien być izolowany ze społeczeństwa. Jedynym objawem pozytywnym był odruch humanitaryzmu, ale najczęściej towarzyszyło temu wykluczenie. W takich warunkach musiała sobie torować drogę wśród równoprawnych nauk jak medycyna, psychologia, psychiatria pedagogika specjalna. Stąd według niektórych naukowców jej zapóźnienie w stosunku do innych dyscyplin. Dopiero ostatnie dwudziestolecie przyniosło wysyp prac naukowych i opracowań, co skutkuje specjalizacją, a także naukową reprezentacją we wszystkich prawie ośrodkach naukowych w Polsce.

Otrzymaliśmy bardzo obszerne, pojemne opracowanie, które może być przydatne studentom pedagogiki i pedagogiki specjalnej oraz innych nauk pokrewnych w pogłębieniu swojej wiedzy, a naukowcom w jej systematyzacji.

W kolorowych ramkach i wykresach zamieszczono wytłuszczonym drukiem ważne terminy, ustawy, zagadnienia prawne, dyrektywy, tabele i wykresy pomocne w utrwalaniu ważnych faz jej rozwoju oraz dat, danych z punktu widzenia rozwoju pedagogiki specjalnej.

W XXI wieku, w erze cyfrowej niepełnosprawność czy to intelektualna czy ruchowa nie powinna skutkować wykluczeniem, gdyż mamy do czynienia z prawdziwą rewolucją w komunikowani się, edukacji i zatrudnieniu w/w osób. Konkludując, chciałbym abyśmy przełamali w naszym kraju ostatnie uprzedzenia i opory szczególnie dotyczące zatrudnienia i barier budowlanych, zgodne ze stanem prawnym, zalecaniami unijnymi i stanem wiedzy zapożyczonej ze współczesnej pedagogiki specjalnej. Jej rola w związku z coraz większą liczbą dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym z różnymi „dysleksjami" i dysharmonijnym rozwoje psychomotorycznym będzie rosła.

http://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,15064084,W_Polsce_12_procent_ludnosci_to_osoby_niepelnosprawne_.html#ixzz3sxxGCVyR

Gabriel Leonard Kamiński
źródło: http://www.ksiazka.net.pl/

Pedagogika specjalna koncentruje się na człowieku wymagającym profesjonalnego wsparcia w odkrywaniu własnego potencjału oraz pokonywaniu różnorodnych trudności. Istotą pedagogiki specjalnej jest zatem niesienie pomocy osobom z różnorodnymi ograniczeniami, znacząco wpływającymi na ich proces kształcenia, wychowania, a także socjalizacji. Zadaniem pedagogiki specjalnej jest nauczanie, wspomaganie wychowywania oraz rewalidacja, czyli usprawnianie obniżonych funkcji i kompensowanie ich poprzez te, które są prawidłowo wykształcone. W ostatnich latach coraz częściej mówi się o niepełnosprawności, a wzrost zainteresowania nią zaowocował licznymi publikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej.

W mniejszym lub większym stopniu wyczepią one temat, nie wspominając nawet, że cześć z nich prezentuje teorie nie znajdujące odzwierciedlenia w badaniach lub prezentuje zagadnienia wybiórczo, wyciągając wnioski na podstawie zbyt małej liczby zmiennych. Na tle wszystkich książek, poruszających szeroko rozumiany temat niepełnosprawności, interesująco wygląda publikacja Oficyny Wydawniczej IMPULS, pt. „Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności”, autorstwa Iwony Chrzanowskiej. Monografia, mimo iż zakresem merytorycznym może służyć jako podręcznik wszystkim studentom pedagogiki specjalnej oraz kierunków pokrewnych, to dzięki swojemu interdyscyplinarnemu, a także przekrojowemu podejściu do tematu, wychodzi poza przedmiot zainteresowań pedagogiki specjalnej. Czyni to książkę interesującą również dla praktyków – nauczycieli, psychologów, logopedów czy terapeutów.

Jak sama autorka podkreśla, publikacja jest próbą ukazania wielowymiarowego dorobku naukowego w temacie tradycyjnych oraz nowych obszarów badań, skoncentrowanych na równoważeniu deficytów rozwojowych oraz konsekwencji zróżnicowania rozwojowego. Praca składa się z dwóch części, z których pierwsza dotyka zagadnień związanych z tradycyjnym ujęciem problematyki specjalnej, ukazując jej związek z innymi naukami, szczególnie z medycyną, psychologią oraz prawem i socjologią. Omówione zostały również główne rodzaje niepełnosprawności, wraz z podstawowymi pojęciami, czy charakterystyką funkcjonowania osób z daną niepełnosprawnością w przestrzeni społecznej. Znajdziemy tu zatem zagadnienia związane z niepełnosprawnością wzroku, uszkodzeniami słuchu, niepełnosprawnością intelektualną, chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnością narządu ruchu, a także niedostosowaniem społecznym oraz zaburzeniami zachowania dzieci i młodzieży.

W części drugiej książki Chrzanowska koncentruje się na współczesnych zagadnieniach pedagogiki specjalnej, w tym różnych paradygmatach, a szczególnie biologicznym i naukowym. Podkreśla również znaczenie normalizacji, oznaczającej tu propozycję tych samych warunków życia i funkcjonowania, jakie proponowane są pełnosprawnym obywatelom, a także konieczność stworzenia warunków do tego by ta normalizacja mogła zaistnieć. Autorka dotyka tematów związanych z wczesnym wspomaganiem rozwoju, autystycznym spektrum zaburzeń, uczniem ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi, a także miejscem osoby z niepełnosprawnością w różnych formach edukacji. Porusza również kwestię osoby z niepełnosprawnością w kontekście nowych technologii oraz zagadnienia związane z andragogiką i gerontologią specjalną (w tym szczególnie istotny i bliski mi osobiście temat funkcjonowania osób niepełnosprawnych na rynku pracy).

Poruszane tematy i holistyczne podejście to tematu niepełnosprawności, a właściwie szeroko rozumianej pedagogiki specjalnej sprawia, że książka „Pedagogika specjalna. Od tradycji do współczesności” może służyć jako swego rodzaju kompendium wiedzy na temat niepełnosprawności, a także stanowić przyczynek do prowadzenia dalszych już, własnych badań nad wybranymi zagadnieniami. Mimo iż książka jest pozycją naukową, to jednak zastosowany przez autorkę język czyni ją zrozumiałą dla szerokiego grona odbiorców, co jest tym bardziej cenne, że zainteresowani lekturą mogą być również rodzice i rodzina osób z niepełnosprawnością.

Justyna Gul
źródło: http://www.qulturaslowa.pl/2019/01/iwona-chrzanowska-pedagogika-specjalna.html

Lektura najnowszej edycji Pedagogiki Specjalnej Iwony Chrzanowskiej była dla mnie powrotem na studia. Informacje zawarte w książce dotyczą całego spektrum zaburzeń, chorób itp., którymi zajmuje się pedagogika specjalna jako nauka. Wiadomości w tej jakże obszernej książce są podane w sposób zdatny do przeczytania nie tylko przez specjalistów, ale i osób poszukujących wiedzy podstawowej: rodziców, studentów itd. Aktualność przekazywanej wiedzy daje jej moim zdaniem status podstawowej książki w jaką powinien zaopatrzyć się każdy student pedagogiki specjalnej. Nie raz łapałem się na tym, że myślę o niej jak o kilku latach studiów podanych w o wiele bardziej kompaktowy sposób niż wykłady.

Chrzanowska stworzyła „nowoczesną encyklopedię”, w której każde hasło jest nie tylko tłumaczone, ale przede wszystkim przekładane na codzienne życie, na rzeczywistość Polski i świata XXI wieku. Watro zaznaczyć, że wydania książki są na bieżąco aktualizowane, tak aby nadal pozostawały w zgodzie z rzeczywistością.

650 stron, które prowadzą nas od tradycji do współczesności pedagogiki specjalnej. Klasyka gatunku, książka konieczna, ale nieobowiązkowa. Konieczna dla nauki, dla jej rozwoju i dla przedstawienia zagadnień jakimi się zajmuje pedagogika specjalna całemu społeczeństwu.

Nieobowiązkowa, ponieważ nie zgłębia tematów przedmiotu, a jedynie je przedstawia w pigułce, dzięki czemu tworzy, tak jak myślę, „nowoczesną encyklopedie”.

Adam Wilgorski
źródło: http://www.poradnikautystyczny.pl/post/recenzje-poradnika/_pedagogika_specjalna