Joanna  Różańska-Kowal

Z wykształcenia psycholog i prawnik. Główne zainteresowania naukowe to zaburzenia psychiczne i niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży oraz psychologia małżeństwa i rodziny. Poza pracą dydaktyczną i naukowo-badawczą w Zakładzie Psychologii Klinicznej i Sądowej Uniwersytetu Śląskiego, Autorka jest także biegłym sądowym psychologiem oraz terapeutą rodzinnym w Ośrodku Rehabilitacyjno-Rewalidacyjnym dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Radzionkowej.

Autorka i współautorka 45 publikacji. Najważniejsze z nich to:

1) Odchylenia od normy zdrowia psychicznego w populacji dorastającej młodzieży w świetle wyników testu Osobowości i Zainteresowań Mitteneckera i Tomana [w:] Psychopatologia i psychoprofilaktyka, red. A. Margasiński, B. Zajęcka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000.

2) Wpływ odchyleń od normy zdrowia psychicznego na asocjalność nieletnich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego”, 2002, „Psychologia, Badania i Aplikacje”.

3) Projekcyjna i psychometryczna diagnoza agresywności młodzieży społecznie niedostosowanej [w:] Uwarunkowania i wzory marginalizacji społecznej współczesnej młodzieży, red. W. Kubik, B. Urban, WAM, Kraków 2005.

4) Motivation to Learning and Anxiety of School among Adolescents, „The New Educational Review” 2007, 1.

5) The influence of a minor sufferer’s antisocial behaviours on the assessment of her testimony credibility, “Acta Universitatis Palackianae Olomucensis Facultas Philosophica.Psychologia” 2007, 37.

6) Znaczenie stylów ustosunkowania interpersonalnego w genezie zachowań antyspołecznych nieletnich dziewcząt i chłopców [w:] Przestępczość nieletnich, red. B. Gulla, M. Wysocka-Pleczyk, Wyd. UJ, Kraków 2009.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wstęp

Rozdział I

Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych

1. Pojęcie nieletniego. Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich

2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież

3. Etiologia przestępczości nieletnich w teoriach i badaniach kryminologicznych

3.1. Teorie przyczyn przestępczości

3.2. Badania kryminologiczne nieletnich

Rozdział II

Charakterystyka psychologiczna motywacji

1. Pojęcie i rodzaje motywacji

2. Cechy procesu motywacyjnego

3. Osobowość jako system regulacji i integracji zachowania w koncepcji J. Reykowskiego

4. Motywacja czynów przestępczych w ujęciu J. K. Gierowskiego

Rozdział III

Zachowania antyspołeczne w ujęciu psychologicznym, pedagogicznym i prawnym

1. Zachowania antyspołeczne jako element niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania i procesu demoralizacji

2. Charakterystyka agresji i agresywności

2.1. Pojęcie i rodzaje agresji

2.2. Rozwój zachowań agresywnych

3. Motywacja zachowań antyspołecznych u młodzieży w okresie dojrzewania

4. Inhibitory i facylitatory zachowań antyspołecznych a ich ciągłość i trwałość

Rozdział IV

Zachowania prospołeczne – indywidualny i społeczny kontekst pomagania innym

1. Pojęcie i rodzaje zachowań prospołecznych

2. Geneza zachowań prospołecznych w świetle teorii i badań

3. Motywacja zachowań prospołecznych dzieci i młodzieży

Rozdział V

Metodologia badań własnych

1. Charakterystyka modelu badawczego

2. Teren badań, grupy badawcze

3. Metody badawcze

4. Przebieg badań 5. Kierunki analizy wyników empirycznych

Rozdział VI

Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży – cechy procesu motywacyjnego

1. Kierunek i natężenie motywacji czynów karalnych i zachowań świadczących o demoralizacji u nieletnich – analiza porównawcza nieletnich dziewcząt i chłopców

2. Motywacja zachowań antyspołecznych młodzieży – porównanie wolontariuszy, uczniów szkół średnich i nieletnich

3. Motywacja zachowań prospołecznych w trzech badanych grupach młodzieży

4. Charakterystyka młodzieży ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i antyspołecznych

Rozdział VII

Osobowościowe tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych

1. Prospołeczne i antyspołeczne style ustosunkowań interpersonalnych adolescentow

2. Poziom empatii oraz inteligencja emocjonalna jako predykatory zachowań prospołecznych badanych

3. Rola poczucia umiejscowienia kontroli w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży

4. Wpływ agresywności na częstotliwość zachowań antyspołecznych

Rozdział VIII

Środowiskowe tło motywacyjne – znaczenie społecznego uczenia się, dynamiki grupowej i więzi emocjonalnych w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych

1. Wpływ modelowania na uruchamianie zachowań społecznie pożądanych i niepożądanych w badanych grupach

2. Rola nagród i kar – metody wychowawcze stosowane przez rodziców

3. Zachowania prospołeczne i antyspołeczne przejawiane w grupie rówieśniczej

4. Weryfikacja teorii wymiany społecznej

5. Znaczenie doboru krewniaczego w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych

6. Wpływ norm społecznych na zachowania badanych

7. Altruizm w etiologii zachowań prospołecznych

Rozdział IX

Sytuacyjne tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych

1. Sytuacje trudne jako czynnik wzmacniający gotowość do zachowań antyspołecznych adolescentow

2. Rola facylitatorow społecznych w uruchamianiu zachowań prospołecznych badanej młodzieży

Rozdział X

Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich – podsumowanie wyników, kierunki dalszych badań

1. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych a częstotliwość tych zachowań – weryfikacja założeń badawczych

2. Empiryczne modele zachowań prospołecznych i antyspołecznych

3. Podsumowanie i wnioski

4. Kierunki dalszych badań

Zakończenie

Bibliografia

Aneks

Agresja a fazy rozwoju dziecka

Pierwsze przejawy zachowań agresywnych u dziecka

Pierwszym kontaktem dziecka z zachowaniem agresywnym jest odczytywanie gniewu przez trzymiesięczne dziecko z mimiki otaczających je dorosłych. W wieku 3 i pół roku dziecko po raz pierwszy może przejawiać krótkotrwały gniew w odpowiedzi na frustrację. Jeśli gniew nie jest rozładowany, kumuluje się, za sprawą czego pojawiają się wybuchy gniewu o wzrastającym czasie trwania oraz mniej podatne, na bodźce odciągające uwagę dziecka (* nie zaleca się odwracania uwagi, jako właściwej strategii radzenia sobie z emocjami dziecka). Przejawy agresji ujawniające się w zachowaniu w odpowiedzi na konflikt mogą pojawiać się już w wieku 2 i 3 lat. Ponieważ rodzice karcą dziecko za przejawianie jawnej agresji, toteż dwulatek może przejawiać nie tylko agresję fizyczną, ale także symboliczną, manifestującą się poprzez takie zachowania jak: marudzenie, zrzędliwość, obrażanie się, tzw. „humory”. Powszechnym przejawem agresji symbolicznej wobec rodziców jest nietrzymanie moczu i kału przez dzieci w okresie przedszkolnym (*o ile nie wynika to z somatycznego stanu chorobowego), natomiast w okresie szkolnym zaburzenia jedzenia i/lub spadek efektów edukacyjnych.

Okres szkolny a zachowania agresywne

Okres wczesnoszkolny to czas narastania międzypłciowych różnic pod względem przejawiania agresywności. Chłopcy przejawiają większą agresywność, jednak jak podaje B. Krahé (2006, za: Różańska – Kowal, 2009) dziewczęta częściej przejawiają agresję werbalną (wulgaryzmy, przezywanie) oraz agresję relacyjną (ignorowanie, wykluczanie z grupy oraz obmawianie). W środkowej fazie dzieciństwa obserwuje się mniejsze nasilenie zachowań agresywnych u dzieci, za wyjątkiem agresji wobec rodzeństwa, która obserwowana jest niezmiennie.

Agresja u nastolatków

W fazie dojrzewania i wczesnej dorosłości podnosi się szkodliwość zachowań agresywnych. Niektórzy autorzy dostrzegają związek agresji nastolatków z oddziaływaniem hormonów, inni rozpatrują ją w kontekście czynników środowiskowych oraz uwarunkowań genetycznych. Dostrzega się, że agresja spada wraz z wiekiem, niemniej jednak u niemałej części agresywnych dzieci, agresywność utrzymuje się w okresie nastoletnim.

Skrócona analiza przyczyn agresji u adolescentów

B. Krahé (2006, za: Różańska – Kowal, 2009) wyodrębnia agresję krótkoterminową oraz agresję długoterminową. Z agresją długoterminową mamy do czynienia wówczas, gdy poziom zachowań agresywnych stopniowo wzrasta, począwszy od dzieciństwa do adolescencji. Agresja krótkoterminowa odnosi się tych osób, które przejawiają od razu nasiloną agresję w wieku nastoletnim. Wzrost agresji u adolescentów bywa różnie uzasadniany. Możemy spotkać wytłumaczenia zwracające uwagę, że późny początek przejawiania agresji może być wynikiem wcześniejszego tłumienia, (*np. pod wpływem wspomnianego wcześniej braku akceptacji agresji przez rodziców), dlatego ujawnia się dopiero wówczas, gdy podmiot dorasta, wzrasta jego niezależność. Inne obserwacje pokazują, że adolescenci wiążą się z grupami przestępczymi i subkulturami, w których agresja jest normą grupową, ze względu na inne problemy, jak np. obniżona samoocena czy odtrącenie społeczne.

Źródło: Różańska – Kowal, J., Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich, Oficyna Wydawnicza „IMPULS”, Kraków, 2009